чарню́шчы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Зусім чорны. За вялікім сталом, які стаяў убаку, за паўквартай гарэлкі сядзеў чарнюшчы бадзяга ў лахманах; на стале ляжаў акраец чэрствага хлеба і хвост селядца, на якім выступіла соль. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
я́шчары, ‑аў; адз. яшчар, ‑а, м.
1. Атрад млекакормячых, якія маюць прадаўгаватае, пакрытае рагавой луской цела, невялікую галаву, доўгі хвост і кароткія лапы з моцнымі кіпцюрамі.
2. Устарэлая назва некаторых вымерлых паўзуноў і земнаводных.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рэпулу́ска ’птушка рэпалоў’ (Бяс.). Рус. ре́полов, ре́пел ’тс’, реполиха ’самка рэпалова’, польск. rzepołuch ’канаплянка’. Прасл. *rępelъ/*rępolъ утворана ад *rępъ/*rępь ’хвост’ і суф. *‑elъ/*‑olъ (Трубачоў, Этимология–1964, 7).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вілахвост ’ліслівец, падлізнік’, віляхвост ’той, хто «віляе хвастом», падліза’ (Бяльк., Нас., Яруш.). Складанае слова: да віляць (гл.) і хвост (гл.) з пераносным значэннем. Блізкія ўкраінскія лексемы вилохвостець ’Podura villosa’ і вилохвостый.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прави́ло ср.
1. стр., сапожн. праві́дла, -ла ср.;
2. (руль) уст. стырно́, -на́ ср.;
3. охотн. хвост, род. хваста́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Каса́тка 1 ’вясковая ластаўка’, рус. касатка да каса 1, паколькі ў ластаўкі раздвоены хвост, які нагадвае касіцы (Бернекер, 581; Фасмер, 2, 206).
Каса́тка 2 ’чалавек добрай душы’, рус. касатик, да касатка 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сапсе́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Разм. Зрабіцца старым, нікчэмным з выгляду. Палкана старасць даканала. Сагнуўся ён, падціснуў хвост, сапсеў, Аглух, як палка, палысеў. Корбан. // Выжыць з розуму. — Мо ты, стары, сапсеў, што пачынаеш патакаць? — абурана кажа.. [бабка Вера]. Лупсякоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пта́ха, ‑і, ДМ птасе, ж.
Разм. Птушка. Нырне птаха з галавой у ваду, і хвіліну-другую толькі хвост, як венік-дзяркач, тырчыць на паверхні. Навуменка. [Дзед:] — Не прывык ты, галубок, на адным месцы быць. Пералётнай птахай стаў. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аго́н ’хвост’, ст.-бел. окгон (канец XVI ст.) (Булыка, Запазыч.), ст.-польск. ogon ’тс’. Параўн. ст.-бел. оганка ’веер’, ст.-польск. oganka (Булыка, Запазыч.). Унутраная структура слова агон (< о‑gоnъ да ženǫ, gъnati). Гл. абганяцца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Махты́рыць ’ілгаць’ (Нас.). Утворана ад назоўніка ⁺махты́р, параўн. пск., наўг., ярасл., ёнаўск. (ЛітССР) махты́рь, ма́хтырь ’хвост’, якія ўзыходзяць да махаць (гл.); дзеяслоўны суфікс ‑т‑ мае экспрэсіўнае адценне. Аб суфіксе ‑ыр гл. Слаўскі, SP, 2, 28–29.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)