Пацо́паны ’дурнаваты’ (хойн., Мат. Гом.), а таксама ў выразе: мяшком пацопаны ’тс’ (Ян.). Да цопаць ’стукнуць’, ’ударыць плазам, далоняй’ (гл.), якое на Палессі семантычна некалькі адрозніваецца ад бел. літар. цопаць ’хуценька хапаць рукамі і пад.’ (ТСБМ). Гукапераймальнае (ад цоп!).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пахлы́скаць ’паесці’ (віл., Сл. ПЗБ), пахлястиць ’пахлябтаў’ (Ян.), хлыстаты ’хлябтаць, піць’ (Клім.), лиыснуты ’глынуць’ (драг., Сл. ПЗБ). Да прасл. xlystati/xlyskati, параўн. укр. хлистати ’хлябтаць, піць’, ппольск. chlystać ’тс’, славен. hllstati ’хапаць ротам’ (Трубачоў, Эт. сл., 8, 42) — якія з’яўляюцца гукаперайманнямі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зя́ваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Шырока раскрываючы рот, хапаць паветра. Зяваць ротам.
зява́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е; незак.
1. Міжвольна глыбока ўдыхаць паветра шырока раскрытым ротам (пры жаданні спаць, стоме і пад.); пазяхаць. Зяваць увесь вечар. □ [Паўлінка:] Нешта спаць як бы хочацца. (Зявае). Купала.
2. Быць няўважлівым, някемлівым; упускаць зручны выпадак. — Ну дык вось, браткі, пакуль у вёсцы такія парадкі, трэба не зяваць. Прыпасайце зброю. Федасеенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ха́ўкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1. Хапаць паветра і выдыхаць раскрытым ротам; цяжка дыхаць. — Ліха бо ведае гэтага нездаляку, — падзівіўся сам сабе Ахвіцэрык. — Нядаўна ж ляжаў і ледзь хаўкаў. Даніленка. Панок зноў закашляўся і сціх. Ішоў ззаду за ўсімі, дыхаючы, як рыба на пяску, ажно хаўкаў. Пташнікаў.
2. Пазяхаць. — Яшчэ не прыдумаў. — Віця пазяхае. — Мабыць, пераспаў. Не даспіш, ці пераспіш — хаўкаеш, як сабака. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
достава́ться
1. дастава́цца;
2. (выпадать на долю) выпада́ць, дастава́цца;
3. безл., разг. (о наказании) дастава́цца, папада́ць; (о неприятностях) хапа́ць; см. доста́ться;
4. страд. дастава́цца; см. достава́ть 1.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хвата́тьII несов., безл. (быть достаточным) хапа́ць; (доставать) става́ць;
э́того хвата́ет на всех гэ́тага хапа́е (стае́) на ўсіх;
э́того ещё не хвата́ло! разг. гэ́тага яшчэ́ не хапа́ла!
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
схапі́ць, схаплю́, схо́піш, схо́піць; схо́плены; зак.
1. гл. хапа́ць.
2. што. Набыць, атрымаць, падчапіць якую-н. хваробу (разм.).
С. прастуду.
3. каго-што. Раптоўна і моцна праявіцца ў каго-н. (пра прыступ хваробы, болю; разм.).
Раптоўна схапіла мяне галава.
Жывот схапіла (безас.).
4. перан., што. Хутка засвоіць, успрыняць (разм.).
С. думку выкладчыка.
С. вокам (улавіць).
5. што. Перавязаць, абвязаць чым-н.
С. талію поясам.
6. што. Змацаваць, злучыць (спец.).
С. сцяну клямарам.
7. (звычайна з адмоўем), што і чаго. Паспець, справіцца зрабіць што-н. (разм.).
Адразу ўсё не схопіш.
|| незак. схо́пліваць, -аю, -аеш, -ае (да 4—6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бракава́ць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; незак., каго-што.
1. Прызнаваць што‑н. недабраякасным, заганным. Бракаваць тавар. // Адмаўляцца ад каго‑, чаго‑н., адвяргаць што‑н. [Маі:] — Ну дзякаваць і.. [Сяргею Пятровічу] і ўсім, што не бракуюць цябе [Касю]. Дубоўка.
2. безас. Неставаць, не хапаць; быць у недастатковай колькасці. Праўда, у.. [Аксёна Верамеевіча] бракавала ведаў, але Гаруноў амаль не заўважаў гэтага. Дуброўскі. [Лішчыкаву] патрэбен быў час на гаворку аб жыцці-быцці, а ў лётчыкаў на вайне часу бракавала. Алешка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пераха́ўкнуць ’перабраць; выпіць, наліць болей, чым патрэбна, перабольшыць’, перахсіўкнута (безасаб.) ’пакладзена болей нормы’ (Шпіл., Нас.: лях., Сл. Брэс.), смал. перахаўкнуць, перахаўкнуць ’выпіць гарэлкі праз меру’. Да пера- (гл.) і хаўкаць ’хутка хапаць ротам’ — ад гукапераймання хаўк! — пра хуткі рух з адпаведным гукам, хаўкнуць ’хутка, прагна праглынуць’, параўн. ахапкам (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́лап ’столь’ (беласт., Сл. ПЗБ). Хутчэй за ўсё, запазычана з польск. połap, półap (1437), pułap ’тс’, паводле Банькоўскага (2, 965), ’мазавецкае слова” ад łapić, łapać ’хапаць’, гл. асабліва pułapka, połapka ’пастка’, połapić ’схапіць’, параўн. аблапіць ’абхапіць’. Іншае паходжанне можна дапусціць для по́лаб ’столь’ (гл.), што, магчыма, сведчыць аб старых мазавецка-палескіх сувязях (Тарн.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)