нарадзі́цца сов., прям., перен. роди́ться;
~дзі́ўся ў бе́днай сям’і́ — роди́лся в бе́дной семье́;
у маёй галаве́ ~дзі́лася ду́мка — в мое́й голове́ родила́сь мысль;
◊ н. пад шчаслі́вай зо́ркай — роди́ться под счастли́вой звездо́й;
н. ў саро́чцы — роди́ться в соро́чке
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ту́русы ‘грукат ад хуткай язды, тарахценне’, ‘пустое плявузганне’ (Нас.), туру́сы на калёсах ‘лухта, бязглуздзіца’ (Юрч. Фраз.), туру́сы, туро́сы ‘тс’ (Растарг.), турэ́сы ‘тс’: пачынае свае баі‑турэсы (С. Кухараў); відаць, сюды ж тру́сты на калёсах ‘выдумкі’ (Мат. Маг. 2), гл. Параўн. укр. туроса́ ‘шум, пагалоска, чутка?’; рус. туру́c ‘нешта цікавае, займальнае’, туру́сы: турусы на колёсах развозить (разводить) ‘весці пустыя размовы’. Словы спрэчнага паходжання. Традыцыйна пад увагу прымаюцца спалучэнні са словам калёсы, хаця яшчэ Карскі (2–3, 187) зазначыў, што ў зборніку беларускіх прыказак Насовіча го́ніць туру́сы (трэск) на коле́сах ‘гаворыць лухту’ апошняе слова азначае ‘воз’, а не ‘колы’, параўн. тыпалагічна падобнае польск. разм. bujda na resorach ‘лухта, хлусня’ (Ніч, Wybór pism, 2, 157). Вывядзенне з лац. turris ambulatoriae ‘вежа, якая рухаецца’, г. зн. абложная вежа (Міхельсон, Рус. мысль, 2, 394), у існаванні якіх звычайна сумняваліся (Лепешаў, ЭСФ, 370), нягледзячы на меркаванне Трубачова (Дадаткі, 125; гл. таксама Арол, 4, 120), застаецца малапераканальным (Фасмер, 2, 125). Семантыка сведчыць хутчэй пра гукапераймальнае паходжанне, на што звяртаў увагу яшчэ Насовіч (644), гл. турыць ‘гнаць’. Параўн. ЕСУМ, 5, 684.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
изощря́ться
1. выто́нчвацца; абвастра́цца; развіва́цца; удаскана́львацца;
мысль его́ изощря́лась в филосо́фских спо́рах ду́мка яго́ развіва́лася ў філасо́фскіх спрэ́чках;
2. (упражняться) разг. практыкава́цца; напрактыко́ўвацца, набіва́ць руку́; (изловчаться) злаўча́цца;
изощря́ться в приду́мывании ре́бусов напрактыко́ўвацца ў прыду́мванні рэ́бусаў;
3. страд. выто́нчвацца; абвастра́цца; развіва́цца; удаскана́львацца; см. изощря́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
яви́ться сов.
1. (появиться) з’яві́цца; (прибыть) прыбы́ць; (приехать) прые́хаць; (прийти) прыйсці́;
2. (возникнуть) з’яві́цца, узні́кнуць;
яви́лась но́вая мысль з’яві́лася (узні́кла) но́вая ду́мка;
3. (оказаться) з’яві́цца;
э́то яви́лось неожи́данностью для всех гэ́та з’яві́лася нечака́насцю для ўсіх;
4. (случиться, представиться) тра́піцца;
е́сли я́вится возмо́жность… калі́ тра́піцца магчы́масць…
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
схапі́ць сов., в разн. знач. схвати́ть;
с. дзіця́ за руку́ — схвати́ть ребёнка за́ руку;
~пі́ў жыво́т — схвати́л живо́т;
с. мяч на ляту́ — схвати́ть мяч на лету́;
с. на́смарк — схвати́ть на́сморк;
с. чужу́ю ду́мку — схвати́ть чужу́ю мысль;
◊ с. за руку́ — схвати́ть за́ руку
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дайма́ць несов., разг. (не давать покоя, доводить до крайности) донима́ть, изводи́ть, допека́ть; пресле́довать;
д. ця́жкай пра́цай — донима́ть тяжёлой рабо́той;
д. сваі́мі кпі́намі — донима́ть (изводи́ть, допека́ть) свои́ми насме́шками;
д. про́сьбамі — донима́ть про́сьбами;
гэ́та ду́мка дайма́ла яго́ ко́жны дзень — э́та мысль пресле́довала (донима́ла) его́ ка́ждый день
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
навяза́ць сов.
1. в разн. знач. навяза́ть;
н. мно́га пальча́так — навяза́ть мно́го перча́ток;
н. вузло́ў — навяза́ть узло́в;
н. ду́мку — навяза́ть мысль;
н. вайну́ — навяза́ть войну́;
2. привяза́ть, взять на прико́л;
н. каня́ на лу́зе — привяза́ть коня́ на лугу́; взять коня́ на прико́л на лугу́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тану́ць несов., в разн. знач. тону́ть; (погибать, погрузившись в воду — ещё) утопа́ть;
т. у мо́ры — тону́ть (утопа́ть) в мо́ре;
т. у спра́вах — тону́ть в дела́х;
гудкі́ тану́лі ў по́свістах завіру́хі — гудки́ тону́ли в сви́сте мете́ли;
ду́мка а́ўтара тану́ла ў падрабя́знасцях — мысль а́втора тону́ла в подро́бностях
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гало́ўны в разн. знач. гла́вный;
~ная ду́мка — гла́вная мысль;
г. ўрач — гла́вный врач;
~нае пыта́нне — гла́вный вопро́с;
г. го́рад — гла́вный го́род;
○ г. сказ — грам. гла́вное предложе́ние;
~ныя чле́ны ска́за — грам. гла́вные чле́ны предложе́ния;
~ная кватэ́ра — уст. гла́вная кварти́ра;
◊ ~ная спра́ва — гла́вное де́ло;
~ным чы́нам — гла́вным о́бразом
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ухапі́цца сов.
1. ухвати́ться, схвати́ться;
у. за по́ручні — ухвати́ться (схвати́ться) за пери́ла;
2. перен. ухвати́ться;
у. за рабо́ту — ухвати́ться за рабо́ту;
у. за ду́мку — ухвати́ться за мысль;
◊ абе́дзвюма рука́мі ўхапі́цца — обе́ими рука́ми ухвати́ться;
калі́ то́пішся, то і за сало́мінку (бры́тву) ўхо́пішся — посл. утопа́ющий и за соло́минку хвата́ется
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)