шамаце́ць, -мачу́, -маці́ш, -маці́ць; -маці́м; -маціце́, -маця́ць; -маці́; незак.
Шапацець, шумець; утвараць лёгкі шум, шорах, кратаючы што-н.
Шамацела, ападаючы, лісце.
Не шамаці паперай.
|| наз. шамаце́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ма́тухна, -ы, ж. (разм.).
1. Тое, што і маці (у 1 знач.).
2. Ласкавы зварот да старой жанчыны.
3. Тое, што і матка (у 4 знач.).
М.-зямля.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
увасса́ць, -су́, -се́ш, -се́; -сём, -сяце́, -су́ць; -сі́; -са́ны; зак., што і чаго.
Ссучы, усмактаць некаторую колькасць.
У. што-н. з малаком маці (перан.: засвоіць з ранняга дзяцінства).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чре́во уст. чэ́рава, -ва ср.;
◊
во чре́ве ма́тери у ло́не ма́ці.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Мату́ся (ласк.) ’маці’ (Грыг., Бяльк.; паўд.-усх., КЭС), ’матушка, жонка папа’, ’манахіня’, мату́сечка ’тс’ (Нас.); мату́ся, мату́ська ’хрышчоная маці’ (Касп., Бяльк.; кругл., Мат. Маг.). Укр. мату́ся, мату́сенька ’тс’, рус. пск., смал., варон. мату́ся ’мамачка’, польск. matusia ’тс’. Прасл. паўн. matusьja (з экспрэсіўнай палатальнасцю). Да ма́ці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ма́чаха, -і, ДМ -часе, мн. -і, -чах і ма́чыха, -і, ДМ -чысе, мн. -і, -чых, ж.
Няродная маці, жонка бацькі ў адносінах да яго дзяцей ад папярэдняга шлюбу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
*Прыматкабо́жыцца, прыматкобо́жытысь, -ся ’прымасціцца’ (драг., Нар. лекс.; Сл. Брэс.), прымоткобо́жытысь ’тс’ (Клім.). Дзеяслоўная лексікалізацыя словазлучэння пры Матцы (Маці) Бо́жай з першапачатковым значэннем ’(прымасціцца, уладкавацца) каля абраза (Божай Маці)’. Лакальная заходне-палеска-пабужская ізалекса, параўн. укр. приматкобо́житися ’падлабуніцца, прылашчыцца, падмазацца; уладкавацца, прымасціцца’. Паводле ЕСУМ (4, 573), ад частага паўтарэння польск. Matko Boża ’Божая Маці’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мату́ля 1 (ласк.) ’маці’, мату́лечка, мату́лька ’мамачка’, ’пападдзя’ (ТСБМ, Нас., Яруш., ТС, КЭС, лаг.; гродз., горац., КЭС), светлаг. мату́ліца (лаянк.), ’маці’ (Мат. Гом.), матуля ’хрышчоная маці’ (Сцяц., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). Рус. смал., маск. матуля, мату́лечка ’мамачка’, польск. matula. Прасл. паўн. matulʼa. Да маці (гл.). Аб суфіксе ‑ulʼa гл. Слаўскі, SP, 1, 110–111; Сцяцко, Афікс. наз., 173.
Мату́ля 2 (ласк.) ’дзіцятка’ (Нас.). Утворана ад матаць (гл.) пры дапамозе суфікса ‑ulʼa (matulʼа спачатку азначала ’нешта заматанае, спавітае’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
азірну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Павярнуўшыся, паглядзець назад, аглянуцца.
Маці азірнулася і ўбачыла мяне.
2. Паглядзець вакол сябе, агледзецца.
А. навокал.
|| незак. азіра́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разво́д¹, -у, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
1. гл. развесці¹, развесціся¹.
2. Скасаванне шлюбу.
Бацька і маці ў разводзе.
Падаць на р.
Даць р.
|| прым. разво́дны, -ая, -ае.
Разводная справа.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)