ло́нжа, ‑ы, ж.
1. Доўгі повад, які ўжываецца ў манежы пры выездцы коней; корда.
2. Спец. Вяроўка, якая прымацоўваецца да пояса гімнаста, акрабата пры выкананні асабліва складаных і небяспечных нумароў для засцярогі ад падзення.
[Фр. longe.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кадо́л ’тонкая вяроўка, якой прывязваюць рыбацкую сець’ (Мат. Маг.), ’вельмі грубая вяроўка (якая накладаецца на кола, пры дапамозе якога падымаюць вуллі-калоды на дрэва’ (Маш.) ’канат для парома’ (Маш.), кадола ’вяроўка, пры дапамозе якой невад прыводзіцца ў рух’ (Браім, Рыбалоўства), кадоп ’тонкая вяроўка, да якой прывязана сець’ (бых., Мат. АС), кодол ’вяроўка ў невадзе, за якую яго цягнуць’ (ТСБМ). Укр. дыял. кодола ’вяроўка, прывязаная да крылляў невада’, ’канат’. Жэляхоўскім засведчаны кодільничий ’які цягне невад’. Рус. валаг., цвяр. і інш. кодол ’грубая вяроўка, канат (якарны) або канат для выцягвання рыбалоўнай снасці’. У рус. гаворках зафіксаваны і значэнні тыпу ’калодзежны шост’, а таксама дзеяслоў кодолить ’прывязваць каня на пашы’, кодол ’вяроўка, якой прывязваюць каня’ (арх. і інш.). Геаграфія бел. слове (прыпяцкі і дняпроўскі басейны) сведчыць аб верагодным вандроўным характары слова, аднак назваць з пэўнасцю крыніцу запазычання цяжка. Для рус. кодол, укр. кодола прапанавалі ў якасці такой крыніцы ст.-ісл. kadall ’якарны канат, вяроўка’, ст.-швед. kadhal, аднак ёсць і іншыя версіі аб паходжанні рус. слоў, гл. Фасмер, 2, 276. Калі запазычанне тэрміна ва ўсх.-слав. мовы можна дапусціць, то гісторыя яго экспансіі застаецца няяснай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
павалачы́цца, ‑лакуся, ‑лочышся, ‑лочыцца; зак.
1. Пацягнуцца па зямлі, падлозе і пад. Вяроўка ўпала і павалачылася па зямлі.
2. Разм. Пабадзяцца, павандраваць; пацягацца. Павалачыцца па свеце.
3. Разм. Пазаляцацца без сур’ёзных намераў. Павалачыцца за дзяўчынаю.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераце́рціся сов.
1. перетере́ться;
вяро́ўка ~рлася — верёвка перетёрлась;
2. истере́ться; измельчи́ться;
п. на парашо́к — истере́ться в порошо́к
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Валаво́д 1 ’той, хто валаводзіць’ (КТС). Да валаводзіць (гл.).
Валаво́д 2 ’вяроўка’ (Мат. Гом.); ’вяроўка для навязвання жывёлы’ (З нар. сл.). Да вол і вадзіць 4.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вужні́шча ’вяроўка’ (Мат. Гом.). Гл. вужышча.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Саво́й ’канапляная вяроўка’ (Шатал.). Гл. сувой.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́пуска ’вяроўка (у рыбалоўнай сетцы)’ (хойн., Мат. Гом.), попусок ’вяроўка ў невадзе’, ’вяроўка, за якую трымаюць і цягнуць сетку ў вадзе’ (ТС; жытк., Нар. словатв.), параўн. польск. papusi, papusta ’шнур у сетцы, што выкарыстоўваецца ў час лоўлі рыбы’. Імаверна, ад папусціць ’паслабіць’ ці ’дазволіць’, параўн. укр. попускати ’паслабіць’ і ’дазваляць’, рус. попускать ’дазваляць’, славац. popustiť ’паслабіць’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
намата́цца I сов. намота́ться;
вяро́ўка ~та́лася на бараба́н — верёвка намота́лась на бараба́н
намата́цца II сов., разг. (устать) намота́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Кляпы́ш ’двайная вяроўка’ (Нік. Очерки). Гл. кляпень.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)