расста́цца, -та́нуся, -та́нешся, -та́нецца; -та́нься; зак., з кім-чым.
1. Развітаўшыся, разысціся; разлучыцца з кім-н.
Р. з сябрамі.
Р. назаўсёды.
2. Адмовіцца ад каго-, чаго-н.
Р. з дрэннымі звычкамі.
|| незак. расстава́цца, -стаю́ся, -стае́шся, -стае́цца; -стаёмся, -стаяце́ся, -стаю́цца.
|| наз. расстава́нне, -я, н., расста́нне, -я, н. і ро́стань, -і, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
расхадзі́цца, -хаджу́ся, -хо́дзішся, -хо́дзіцца; зак.
1. Прахадзіўшы доўга, прывыкнуць да хадзьбы, перастаць адчуваць стомленасць ад яе.
Расхадзіўся, і ногі перасталі балець.
2. Пачаць хадзіць многа, сюды-туды.
3. перан. Дайсці да крайняй ступені ў праяўленні чаго-н., у якіх-н. дзеяннях, разысціся.
Нервы расхадзіліся.
Расхадзілася шалёная завіруха.
|| незак. расхо́джвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
старо́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.
1. гл. старана.
2. Адзін з двух бакоў ліста паперы, кнігі, сшытка і пад.
У кнізе сто старонак.
На старонках газет з’явіліся ўрыўкі новага рамана.
3. перан. Перыяд, этап у гісторыі, развіцці чаго-н.
Гераічныя старонкі гісторыі.
|| прым. старо́нкавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сутыкне́нне, -я, н.
1. гл. сутыкнуцца.
2. перан. Вострая спрэчка, сварка на глебе рознагалосся.
С. з сябрам.
3. перан. Сутычка, бой.
Узброенае с.
4. перан. Непасрэдныя зносіны, сувязь, знаёмства з чым-н.
С. з рэчаіснасцю.
5. перан. Проціпастаўленне чаго-н. супярэчнага, несумяшчальнага, уступленне ў канфлікт, у варожыя адносіны.
С. інтарэсаў.
С. характараў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сфе́ра, -ы, мн. -ы, сфер, ж.
1. Вобласць, межы распаўсюджання чаго-н.
С. вытворчасці.
С. абслугоўвання.
2. Грамадскае акружэнне, асяроддзе.
Навуковая с.
Вышэйшыя сферы (пра кіруючыя, арыстакратычныя колы грамадства).
3. Замкнутая паверхня, усе пункты якой аднолькава аддалены ад цэнтра; паверхня і ўнутраная прастора шара (спец.).
|| прым. сферы́чны, -ая, -ае (да 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
таргава́цца, -гу́юся, -гу́ешся, -гу́ецца; -гу́йся; незак.
1. з кім. Дагаворвацца аб цане, дабіваючыся ўступак пры заключэнні гандлёвых або іншых здзелак.
2. перан. Спрачацца, не згаджаючыся з чым-н., імкнучыся дабіцца чаго-н., атрымаць што-н.
Т., каму прынесці вады.
|| зак. старгава́цца, -гу́юся, -гу́ешся, -гу́ецца; -гу́йся (да 1 знач.).
|| наз. торг, -у, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
таўчы́ся, таўку́ся, таўчэ́шся, таўчэ́цца; таўчо́мся, таўчаце́ся, таўку́цца; то́ўкся, таўкла́ся, -ло́ся; таўчы́ся; незак.
1. Драбніцца, дзяліцца на больш дробныя часткі.
2. (1 і 2 ас. адз. звычайна не ўжыв.). Быць, знаходзіцца дзе-н., звычайна ў цеснаце.
Каля парога таўкліся людзі.
3. Увіхацца дзе-н., каля чаго-н. (разм.).
Увесь дзень т. на кухні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
то́рмаз, -а і -у, мн. тармазы́, -о́ў, м.
1. -а. Прыстасаванне для спынення або запавольвання руху машыны, цягніка і пад.
Аўтаматычны т.
Заскрыпелі тармазы, і машына спынілася.
2. -у, перан. Перашкода ў развіцці чаго-н.
Т. у рабоце.
|| прым. тармазны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.) і то́рмазны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ад..., (а таксама ада... і ад’...), прыстаўка.
1. Ужываецца пры ўтварэнні дзеясловаў і абазначае: а) аддаленне ад каго‑, чаго‑н., напрыклад: адысці, адбегчы, адпаўзці, адляцець, адплысці; б) аддзяленне ад прадмета яго часткі або іншага прадмета, цесна з ім звязанага, напрыклад: адвязаць, адкусіць, адкруціць, адрэзаць, адчапіць; в) завяршэнне і спыненне дзеяння, часта з адценнем інтэнсіўнасці або стараннасцю дакладнасці, напрыклад: адгасціць, адгрымець; г) звернутасць дзеяння ў адказ на што‑н., напрыклад: адгукнуцца, аддзякаваць; д) пазбаўленне, вызваленне ад чаго‑н., вяртанне каго‑н. у ранейшы стан, напрыклад: адвучыць (ад дрэнных прывычак), адбіць (ахвоту), адкачаць (тапельца), адагрэцца; е) (з часціцай ‑ся) ухіленне ад чаго‑н., напрыклад: адгаварыцца, адмовіцца (ад удзелу), адпісацца; ж) давядзенне працяглым дзеяннем да страты адчувальнасці, напрыклад: адлежаць (бакі), адседзець (нагу), адбіць (рукі).
2. Ужываецца пры ўтварэнні прыметнікаў з абазначэннем паходжання, сувязі іх з чым‑н., напрыклад: аддзеяслоўны, адметны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адвярну́цца, ‑вярнуся, ‑вернешся, ‑вернецца; зак., ад (да) каго-чаго і без дап.
1. Павярнуцца ўбок ад (да) каго‑, чаго‑н., павярнуць галаву. [Турцэвіч] прыгарнуў да грудзей малых і жонку, моцна іх па чарзе пацалаваў, адвярнуўся, неўзаметку змахнуў з вачэй слёзы і сказаў вазаку паганяць коней. Гурскі.
2. перан. Выказваючы сваю непрыязнасць, парваць сувязі, адносіны з кім‑н. Бедны да беднага горнецца, а багаты ад каго хочаш адвернецца. Прыказка. // Адмовіцца ад чаго‑н., перастаць займацца чым‑н. [Бабка:] — А вы ўсё седзіце над гэтымі кнігамі. А яны сушаць чалавека. [Лабановіч:] — А ты, бабка, пашапчы, каб я ад іх адвярнуўся. Колас. Стары айчым угаворваў .. ехаць на яго .. зямлю і займацца гаспадаркай.. Клебер адвярнуўся ад гэтай прапановы. Чорны.
3. Разм. Адлучыцца, адысціся на кароткі час. [Бабейка:] — За ім [Саўчуком] я заўсёды, спакойны — куды б ні адвярнуўся з калгаса, ён усё зробіць як след. Хадкевіч.
•••
Бог адвярнуўся ад каго гл. бог.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)