◎ Кны́бель ’прылада для звязвання снапоў’. Параўн. кныпель (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Про́ранка ’пятля для гузіка’ (пін., Шатал.). Гл. прырамак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рагілі ’вазок для сена, снапоў’ (Касп.). Гл. рэдалі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трафны́ ‘забаронены для ўжывання, нячысты’ (Касп.). Гл. трэфны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
су́праць і супро́ць, прысл. і прыназ.
1. прысл. На процілеглым баку ад каго-, чаго-н., прама перад кім-, чым-н.
Па левым баку вуліцы знаходзіцца Дом кнігі, а с. — Палац спорту.
Сядзець с.
2. прысл. Наперакор, насуперак каму-, чаму-н.
Галасаваць с.
3. каго-чаго, прыназ. з Р. Указвае на прадмет або асобу, перад якімі на процілеглым баку хто-, што-н. знаходзіцца.
Музей стаіць с. школы.
Старыя сядзелі на лавачцы пад клёнам с. іх хаты.
Стаяць адзін с. аднаго.
4. чаго, прыназ. з Р. Насустрач руху чаго-н.
Ісці с. ветру.
Плысці с. цячэння.
5. каго-чаго, прыназ. з Р. Для барацьбы з кім-, чым-н.
Лякарства с. грыпу.
Сродак с. камароў і маскітаў.
6. чаго, прыназ. з Р. Ужыв. для ўказання на тэрмін, адрэзак часу, перад якім што-н. адбываецца ці павінна адбыцца.
С. ночы ехаць нельга.
7. каго-чаго, прыназ. з Р. Ужыв. для выражэння параўнальных адносін.
Рост прадукцыйнасці працы с. мінулага года.
8. у знач. вык. Не згодзен (разм.).
Ты згодзен? — Не, я с.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Псе-псе-псе, псе́йко‑псе́йко ’падзыўныя словы для каровы’ (Янк. 2; ст.-дар., Жыв. НС), ласк. псе́йка ’кароўка’ (парыц., Некр.; Янк. 2; петрык., Жыв. сл.), псё‑псё ’падзыўныя словы для каня’ (Нас.), псёйка, псе‑псе! ’падзыўныя словы для каровы’ (парыц., Некр.; ганц., ДАБМ; ТС), псе́йкаць ’падзываць карову’ (Янк. 2), сюды ж псюх‑псюх‑псюх ’падзыўныя словы для кароў’ (паст., ДАБМ). Гукапераймальныя словы няяснага паходжання. Звяртае на сябе ўвагу падабенства да “яцвяжскага” pesi ’быдла’, якое Зінкявічус (Балто-слав. этнояз. отнош., 20) параўноўвае з літ. pẽkus, ст.-прус. pecku ’жывёла’ ст.-інд. páśu і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рол ’цыліндр, вал, каток, які круціцца’, ро́лік ’невялікае металічнае колца (на ножках мэблі, раяля)’, ’фарфоравы ізалятар для замацавання электрычных правадоў’, рол ’машына для размолу валакністых матэрыялаў, якія служаць для вырабу паперы, кардону’, ’скрутак цыліндрычнай формы з лістоў або суцэльнай паласы якога-небудзь матэрыялу’, (ТСБМ), — усе з ням. Rolle ’тс’, rollen ’качаць’, якія з франц. rôle ’ролік, скрутак, катушка’, а апошняе — з лац. rotula ’колца’ (< rota ’кола’), а таксама раманск. rotulus ’папяровы скрутак з тэкстам для аднаго акцёра)’ > франц. role ’роля (акцёра)’ (Клюге, 604; Праабражэнскі, 2, 212; Фасмер, 3, 498; Сной₂, 628; Махэк₂, 515; Рэйзак, 543).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вільнік ’дзяржанне ў вілках’ (віц., добр., Шат., Мат. Гом.) — вытворнае з суф. ‑нік (< ьn‑ikъ) ад ві́лы (гл.). Параўн. славен. vȋlnik ’галіна, якая можа служыць асновай у вілах для сена’; ’дзяржанне ў вілах для гною’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
принадле́жность ж.
1. (состояние) прынале́жнасць, -ці ж., нале́жнасць, -ці ж.;
принадле́жность к коммунисти́ческой па́ртии прынале́жнасць (нале́жнасць) да камуністы́чнай па́ртыі;
2. (о предмете) прыла́да, -ды ж., мн. прыла́ды, собир. прыла́ддзе, -ддзя ср.; (для работы — обычно) начы́нне, -ння ср.; інструме́нт, -та м.; (снасть) снасць, род. сна́сці ж.; прыпа́сы, -саў мн.; (вещь) рэч, род. рэ́чы ж.;
канцеля́рские принадле́жности канцыля́рскія прыла́ды;
пи́сьменные принадле́жности пісьмо́выя прыла́ды;
бри́твенные принадле́жности прыла́ды для гале́ння;
принадле́жности маши́ны прыла́ддзе (для) машы́ны;
столя́рские принадле́жности сталя́рскія інструме́нты;
рыболо́вные принадле́жности рыбало́ўныя сна́сці (прыла́ды, прыпа́сы);
принадле́жности туале́та рэ́чы туале́ту;
3. (неотъемлемый признак) (неад’е́мная) прыме́та, -ты ж.; (свойство) уласці́васць, -ці ж.;
◊
по принадле́жности каму́ (куды́) нале́жыць;
обрати́ться по принадле́жности звярну́цца да каго́ (куды́) нале́жыць;
переда́ть по принадле́жности перада́ць каму́ (куды́) нале́жыць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зако́н м.
1. (декрет) (род. зако́на) зако́н;
2. в др. знач. (род. зако́ну) зако́н;
зага́д камандзі́ра — з. для паднача́леных — прика́з команди́ра — зако́н для подчинённых;
з. гасці́ннасці — зако́н гостеприи́мства;
з. адваро́тнай сі́лы не ма́е — зако́н обра́тной си́лы не име́ет;
~ны развіцця́ прыро́ды — зако́ны разви́тия приро́ды;
○ з. бо́жы — церк. зако́н бо́жий;
сухі́ з. — сухо́й зако́н;
◊ па-за ~нам — вне зако́на;
во́ўчы з. — во́лчий зако́н;
лі́тара ~ну — бу́ква зако́на;
пераступі́ць з. — нару́шить зако́н;
ду́рням з. не пі́сан — погов. дурака́м зако́н не пи́сан
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)