даця́міць, ‑млю, ‑міш, ‑міць; зак.
Разм. Уцяміць, да канца зразумець. Іван Васільевіч не адразу дацяміў, што звоняць у школе. Шамякін. Толькі цяпер Вера дацяміла, чаму Міхась павёў размову здалёк. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
здаро́ўкацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм. Вітаць адзін аднаго пры сустрэчы. [Андрыян з Мікульскім] доўга здароўкаліся, усміхаючыся і не разнімаючы рук. Марціновіч. Іван з кім здароўкаўся кіўком галавы, з кім — за руку. Кудравец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адлупі́ць, ‑луплю, ‑лупіш, ‑лупіць; зак.
1. што. Аддзяляючы, зняць з чаго‑н. (кару, лупіны і пад.). Адлупіць наклейку з бутэлькі. □ Косцік выцягнуў з-пад ложка свае старыя чаравікі, адлупіў у адным з іх [сцілку] і схаваў за яе сакрэтную пісульку. Паслядовіч. // Разм. Адарваць. Адлупіць рукаў.
2. каго. Разм. Моцна набіць, адлупцаваць. Здаецца, калі Іван счапіўся з Вавілам, на вуліцы нікога не было, але ў клубе ўжо гаварылі, што Іван з Алёшам адлупілі Пухціка. Кудравец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акураты́ст, ‑а, М ‑сце, м.
Разм. Чалавек, які вызначаецца акуратнасцю ў працы, бездакорнасцю ў паводзінах, ахайнасцю адзення і пад. Іван Мацвеевіч хоць і вельмі крутога нораву чалавек, але вялікі акуратыст. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ступе́ньчаты, ‑ая, ‑ае.
Размешчаны ступенямі, уступамі; які мае форму ступені або мае ступені. Будаваў царкву выдатны архітэктар Старажытнай Русі полацкі майстар Іван. Будынак быў ступеньчаты, завяршаўся барабанам і шлемавідным купалам. Штыхаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хандры́ць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.
Знаходзіцца ў стане хандры; сумаваць, тужыць. — Чалавек прывыкае да людзей і, калі адзін апынецца, пачынае хандрыць. Гурскі. Жонка вядзе сваё: — Хандрыць пачынаеш, Іван. Нядобрыя сімптомы. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чысцю́ткі, ‑ая, ‑ае.
Вельмі чысты. Чысцюткі пакойчык. □ Відаць, ад прыроды ахайны, дагледжаны, у мяккіх валёнках, ватных штанах, чысцюткай сарочцы і лёгкім цёплым пуловеры, дзед Іван падобны да акадэміка на пенсіі. Палтаран.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перазолкі ’шчолак’ (хойн., Мат. Гом.). Паводле ілюстрацыі: Выкінь за хлеў перазолкі, Іван — значэнне лексемы вызначана недакладна, трэба: ’попел ад шчолаку’. Да пера- і залі́ць 2 (гл.). Лексема ўтворана пры ад’ідэацыі пазолкі ’шчолак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Ляхі́, ляхе́ ’мэндлік, малая ўкладка снапоў на полі’ (іван., ДАБМ, к. 286). Да лях ’паляк’ > ’пан’ (гл.). Названа паводле пераносу значэння. Аналагічна ў чэш. і славац. panák < pán ’пан’. Параўн. яшчэ ляшок, ляшкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
накро́іць, ‑крою, ‑кроіш, ‑кроіць; зак., чаго.
1. Скроіць, выкраіць нейкую колькасць чаго‑н. Накроіць сарочак.
2. Нарэзаць лустамі, кавалкамі. Іван накроіў тоўстымі лустамі свежага хлеба і нецярпліва паклікаў бацьку з сяней. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)