упі́цца¹, уп’ю́ся, уп’е́шся, уп’е́цца; уп’ёмся, уп’яце́ся, уп’ю́цца; упі́ўся, -піла́ся, -ло́ся; упі́ся; зак., у каго-што.
Моцна, глыбока пранікнуць, уваткнуцца, увайсці ў што-н. (чым-н. вострым, тонкім).
П’яўка ўпілася ў цела.
У. зубамі ў мяса.
Сякера ўпілася ў дрэва.
У. вачамі ў каго-н. (перан.: пільна, не адрываючыся, пачаць глядзець на каго-н.).
|| незак. упіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прася́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. Пранікнуць куды‑н. праз што‑н. [Цемра] намагалася прасякнуць усюды. Дзяргай.
2. перан.; што (звычайна ў форме дзеепрым. зал. пр.). Напоўніць якім‑н. пачуццём, ідэяй. Уся .. творчасць [Я. Купалы] прасякнута ідэяй служэння народу, сцвярджэннем правоў працоўнага чалавека. Івашын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ю́ркнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
Разм. Імклівым спрытным рухам пранікнуць куды‑н., схавацца дзе‑н.; шмыгнуць. У норку ля ракіты юркнула палявая мышка. Даніленка. Валодзя па баразне, каля градак, падышоў да хаты, пераступіў невысокі плоцік і юркнуў у сенцы. Федасеенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уці́снуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -ні́ся; зак.
1. Паглыбіцца, улезці ў глыб, унутр чаго-н.
У. ў зямлю.
2. З цяжкасцю ўвайсці, пранікнуць у што-н. цеснае, запоўненае.
У. ў аўтобус.
3. Цесна абвязаць сябе чым-н. (разм.).
У. папружкай.
4. перан. Якім-н. чынам уладкавацца куды-н. (разм.).
Уціснуўся ў каледж.
|| незак. уціска́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шту́рхацца, -аюся, -аешся, -аецца; незак.
1. Штурхаць каго-н. іншага або адзін аднаго.
Ш. ў натоўпе.
2. перан. Быць дзе-н. у цеснаце, таўкатні (разм.).
Ш. ў аўтобусе.
3. у што. Штурхаць што-н., імкнучыся пранікнуць куды-н. (разм.).
Ш. ў дзверы.
4. Знаходзіцца, бадзяцца дзе-н. без асобага занятку, без мэты (разм.).
Ш. па базары.
|| наз. шту́рханне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пазала́зіць, ‑лазіць; ‑лазім, ‑лазіце, ‑лазяць; зак.
1. Залезці, забрацца на што‑н. — пра ўсіх, многіх. Пазалазіла гаспадарова сям’я спаць на палаткі. Якімовіч. Спрытныя хлапчукі пазалазілі на бэлькі пад страхой. «Маладосць».
2. Забрацца, пранікнуць куды‑н. употай — пра ўсіх, многіх. Пазалазіць у чужыя агароды.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спасці́гнуць, -ну, -неш, -не; спасці́г, -гла; -ні́; -ну́ты; зак., каго-што (разм.).
1. Усвядоміць, зразумець, пранікнуць у сутнасць чаго-н.
С. філасофскі сэнс рамана.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Выпасці на долю каго-, чаго-н., здарыцца з кім-, чым-н. (пра што-н. дрэннае, непрыемнае).
Бяда спасцігла іх сям’ю.
|| незак. спасціга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. спасціжэ́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уце́рціся, утруся, утрошся, утрацца; утромся, утрацеся; пр. упёрся, уцерлася; заг. утрыся; зак.
1. Увайсці, пранікнуць (у скуру і пад.) пры націранні.
2. Выцерці сабе твар. Уцерціся ручніком. □ Марыля хутка ўцерлася фартухом, каб згладзіць сваё хваляванне. Пестрак.
3. перан. Разм. Праціснуцца, прабрацца, увайсці куды‑н. Мы паціху ўцерліся ў гушчу натоўпу, а затым.. пабеглі дадому. Хадкевіч. // Пранікнуць у якое‑н. асяроддзе хітрыкамі. [Анатоль:] — З’явіўся [Труцькоў] да нас з пасведчаннем ЦК. Гаварыў, што прысланы сюды інструктарам з-за мяжы. Уцёрся да нас. Праўда, нашы падпольшчыкі не вельмі яму верылі і не пасвячалі яго ва ўсе свае справы. Машара.
•••
Уцерціся ў давер’е (давер) — тое, што і увайсці ў давер’е (давер) (гл. увайсці).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
утачы́цца 1, уточыцца; зак.
Сточваючыся, зрабіцца вузейшым (пра лязо).
утачы́цца 2, утачуся, уточышся, уточыцца; зак.
Точачы, пранікнуць унутр або ў глыбіню чаго‑н. Крот утачыўся ў зямлю. // перан. Разм. Улезці, трапіць куды‑н. [Ніна:] — Пайшла ў будаўнічы тэхнікум. Ды і то ледзь-ледзь утачылася, — з фізікай у мяне няважна. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уляце́ць, улячу́, уляці́ш, уляці́ць; уляці́м, улеціце́, уляця́ць; уляці́; зак.
1. у што. З лёту, на ляту пранікнуць куды-н.
Ластаўка ўляцела ў сенцы.
2. у што. Вельмі хутка ўбегчы, уехаць куды-н. (разм.).
У. у хату.
3. у што. Упасці, уваліцца ў што-н. (разм.).
У. у яму.
У. у гразь.
4. безас., каму. Папасці за якую-н. правіннасць (разм.).
Яму ўляцела ад бацькоў.
|| незак. улята́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)