клапаці́цца, -пачу́ся, -по́цішся, -по́ціцца; незак.
1. па кім-чым, каля каго-чаго. Старанна і дбайна займацца чым-н.; працаваць над чым-н.; працаваць над чым-н.
К. па справе.
К. каля гаспадаркі.
2. без дап. і з дадан. Непакоіцца, турбавацца з выпадку чаго-н.
Гаспадыня пачала к., дзе каго пасадзіць.
3. аб кім-чым і пра каго-што. Праяўляць клопат аб кім-, чым-н.
К. пра ўнукаў.
|| зак. паклапаці́цца, -пачу́ся, -по́цішся; -по́ціцеся.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бра́мка, ‑і, ДМ ‑мцы; Р мн. ‑мак; ж.
1. Памянш. да брама.
2. Прахадныя варотцы (звычайна пры браме або вялікіх варотах); фортка, веснічкі. Брамка на школьны двор была зачынена. Шамякін. Я сышоў са шляху, накіраваўся да варот і адчыніў вузенькую брамку, прарэзаную ў варотах. Ракітны.
3. Разм. Дэталь паляўнічага ружжа. Пасадзіць пістон на брамку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запя́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Разм. Саслаць, пасадзіць (у турму, астрог і пад.); запраторыць. — Куды б нас ужо запякалі цяпер, каб злавілі? Штрафною ротай не абышлося б. Брыль. [Максім:] А ты думаеш, я не ведаю, што ты з Ганецкім нашых хлопцаў у турму запякаў. Козел.
запяка́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑ае.
Незак. да запячы 1.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кол 1, кала, м.
1. Палка, шост з завостраным канцом. Сымон уваткнуў сякеру ў калоду, на якой часаў калы. Чарнышэвіч. Сапёры размотвалі скруткі калючага дроту, забівалі ў зямлю калы. Хомчанка. // Усякая доўгая палка. Сабака пачаў агрызацца, і Сімон, схапіўшы кол, пачаў ганяць яго па двары. Самуйлёнак.
2. Разм. Самая нізкая школьная адзнака; адзінка. Атрымаць кол па дыктанту.
•••
Забіць асінавы кол гл. забіць.
Калом стаяць гл. стаяць.
Калом яму зямля гл. зямля.
Пасадзіць на кол гл. пасадзіць.
Стаяць калом у горле гл. стаяць.
У віру на калу гл. вір.
Хоць кол на галаве чашы каму гл. часаць 2.
(Яго) і калом не заб’еш гл. забіць.
Як сарока на калу гл. сарока.
кол 2, кала, м.
Даўнейшая мера ворнай зямлі.
•••
Ні кала ні двара ў каго — нічога няма.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ці́таўка, ‑і, ДМ ‑таўцы; Р мн. ‑тавак; ж.
1. Сорт яблыні, якая дае буйныя, кісла-салодкія яблыкі. Пасадзіць цітаўку. □ На чатырох падводах прывезлі свой сад. Дрэўца ў дрэўца. Антонаўкі, ракеты, цітаўкі. Жычка.
2. Плод гэтай яблыні. Яблыкі ў Вяршковых стаялі.. на ўслоне пасярод двара: два бульбовыя кашы — адзін: з сыпкімі летнімі грушамі, а другі з чырванабокімі цітаўкамі. Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́садзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак.
1. каго (што). Даць магчымасць або прымусіць выйсці з вагона, судна і пад.
В. пасажыраў.
В. дэсант.
2. што. Перасадзіць у глебу (пра расаду, саджанцы).
В. памідоры з парнікоў.
В. кветкі ў грунт.
3. што чым. Пасадзіць вакол чаго-н.
В. пляцоўку кустамі.
4. што. Выбіць, выламаць моцным ударам (разм.).
В. дзверы.
|| незак. выса́джваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. выса́джванне, -я, н. і вы́садка, -і, ДМ -дцы, ж. (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Прыса́дзісты ’невысокага росту, але шыракаплечы, моцнага складу; нізкі, але шырокі, тоўсты’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Стан.; астрав., Сл. ПЗБ; ТС), прыся́дзісты, прыся́дзістый ’каржакаваты, каранасты’ (смарг., брасл., Сл. ПЗБ), пріся́дзістый ’прыземісты, але шыракаплечы, моцны’ (Бяльк.). Укр. приса́дистий ’тс’, рус. приса́дистый ’тс’, польск. przysadzisty ’нізкі і тоўсты’. Ад прысадзіць ’пасадзіць бліжэй да каго- ці чаго-небудзь’, тут, відаць, ’бліжэй да зямлі’ (гл.) з суф. ‑істы. Банькоўскі (2, 948) звязвае з przysada ’дадатак’ і ’адклады тлушчу на клубах’, што малаверагодна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сад, -а і -у, М -дзе, мн. сады́, -о́ў, м.
1. -у. Участак зямлі, засаджаны дрэвамі, кустамі, кветкамі.
Пасадзіць с.
2. -а. Тое, што і дзіцячы сад.
Забраць з сада дзяцей.
○
Батанічны сад — сад, у якім з навуковай мэтай вырошчваюць розныя расліны.
Дзіцячы сад — выхаваўчая ўстанова для дзяцей дашкольнага ўзросту.
Зімні сад — спецыяльнае цёплае, зашклёнае памяшканне для вырошчвання кветак, раслін; аранжарэя.
|| памянш. садо́к, -дка́, мн. -дкі́, -дко́ў, м. і са́дзік, -а, мн. -і, -аў, м.
|| прым. садо́вы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
апыта́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Звярнуцца да многіх з адным і тым жа пытаннем. Апытаць суседзяў. // Выклікаць па чарзе (вучняў) для праверкі ведаў. Апытаць вучняў. // Зрабіць допыт каму‑н. Апытаць падсуднага. □ [Веразоўскі:] — Злодзей ты, Макар, і шэльма, якіх мала... Па закону я павінен апытаць цябе, скласці пратакол і пасадзіць за крадзеж. Чарнышэвіч.
2. Разм. Знайсці што‑н., распытваючы. Апытаць кватэру.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пазаса́джваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Засадзіць чым‑н. усё, многае. Павасаджваць клумбы кветкамі.
2. Разм. Пасадзіць прымусова — усіх, многіх куды‑н.
3. за што. Разм. Прымусіць займацца чым‑н. усіх, многіх. Пазасаджваць дзяцей за ўрокі.
4. Разм. Засунуць, уткнуць куды‑н. усё, многае. Каб не забыць, [шафёр] пазасаджваў канверты перад сабой за ветравое шкло і выруліў машыну на дарогу. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)