падпалі́ць, -палю́, -па́ліш, -па́ліць; -па́лены; зак., што.
1. Паднёсшы агонь, запаліць.
П. дровы.
2. Наўмысна, са злосным намерам учыніць пажар дзе-н.
П. хату.
3. Даць падгарэць чаму-н.
П. пірог.
4. і у чым. Раскласці агонь у печы, каб згатаваць ежу, ацяпліць памяшканне.
П. печ або ў печы.
|| незак. падпа́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падпа́льванне, -я, н. і падпа́л, -у, м. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
замяні́ць, -мяню́, -ме́ніш, -ме́ніць; -ме́нены; зак., каго-што.
1. кім-чым. Узяць, скарыстаць, паставіць узамен другога.
З. сакратара новым.
2. Заняць чыё-н. месца, стаўшы раўнацэнным яму.
Сястра замяніла яму памерлую маці.
3. З’явіцца на змену каму-, чаму-н.
Песня заменіць сум.
4. Выпадкова ці наўмысна ўзяць чужую рэч замест сваёй, падмяніць.
З. галошы.
|| незак. заме́ньваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. заме́на, -ы, мн. -ы, -ме́н, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ілжэ... і (пасля галосных) лжэ...
Першая састаўная частка складаных слоў са знач.:
1) які ўтрымлівае хлусню, няпраўду; памылковы, няправільны, напр.: ілжэнавука, ілжэмастацтва, ілжэтэорыя;
2) уяўны, які наўмысна выдаецца за сапраўднае, напр.: ілжэатака, ілжэвучоны, ілжэпрарок, ілжэтрывога;
3) які лжэ, хавае ісціну, напр.: ілжэсведка, ілжэсведчанне;
4) у саставе складаных назваў: які мае адносіны да відаў, часткова падобных да іншых, асноўных відаў, напр.: ілжэакацыя, ілжэгарлачык, ілжэлістоўніца, ілжэскарпіён, ілжэязмін.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нядобразычлі́вы, ‑ая, ‑ае.
Які не зычыць дабра каму‑н., непрыязна настроены ў адносінах да каго‑, чаго‑н. Нядобразычлівыя людзі. // Які выражае непрыязнасць да каго‑, чаго‑н. Нядобразычлівы позірк. □ Пытанні [Акінчыца], як здалося Максіму, былі нядобразычлівыя, а часам нават правакацыйныя, быццам.. юрыст наўмысна стараўся збіць яго з панталыку, пазбавіць логікі. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наро́кам, прысл.
Разм.
1. Жартам, не ўсур’ёз. Я жартую. Я нарокам. Хай жа хто з вас кіне вокам: Ці падобны я на дзеда? Крапіва. Крэхча хітры старычына, Стогне, войкае нарокам, Як бы й праўда, што баліць. Колас.
2. Наўмысна. [Веры Андрэеўне] здаецца, што Дуня стукае нарокам, неахайна нешта робіць. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абмяня́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак., каго-што.
1. Аддаць адно што-небудзь і атрымаць замест яго другое. Абмяняць насенне. Абмяняць кніжкі ў бібліятэцы. // Спец. За адзін тавар атрымаць іншы такой самай вартасці. Абмяняць тавар на тавар.
2. Памылкова ці наўмысна ўзяць чужую рэч замест сваёй. У гардэробе абмянялі паліто.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ра́нец, ‑нца, м.
Паходная вайсковая або вучнёўская сумка, якую носяць на лямках за спіной. [Сцёпа] наўмысна доўга тупаў ля парога каванымі абцасамі, быццам абіваючы снег. Потым з размаху кідаў праз увесь клас на сваю парту ранец з кніжкамі. Курто. [Адась Гушка] дастае з ранца пачак газет і раскідае па акопе. Чорны.
[Ням. Ranzen.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Зґрыя́нт ’натоўп’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. польск. дыял. zgryjatyka ’музыка’, магчыма, ад zgrywać się ’сыгрывацца, дабівацца агульнага гучання ў аркестры, іграць разам’ з наўмысна іншамоўным суфіксам ‑ant. У значэнні і з’яўленні ‑j‑ магла адлюстравацца кантамінацыя з зграя. Выбухное ґ указвае на іншамоўны (польскі) характар слова. Параўн. яшчэ гранда ’кампанія’ (польск. granda ’грамада’, Сл. паўн.-зах.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Клы́чыць 1 ’камячыць, ціскаць, шкуматаць, блытаць’ (ТСБМ, Нас., Касп., З нар. сл., Сл. паўн.-зах., Юрч., Рам., Янк. III, Бяльк., Яўс., Мядзв., Сержп. Пр., КЭС, лаг.). Да klъkъ ’клок’. Дзеяслоў утворан ад назоўніка з другасным падаўжэннем вакалізму (klъkъ > klъčiti > klyčiti). Гл. клок.
Клы́чыць 2 ’дражніць, наўмысна кагосьці злаваць’ (Мат. Маг.). Да клычыць 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сумы́сля ’з намерам, знарок, наўмысна’ (ТСБМ, Бяльк.; барыс., Сл. ПЗБ; Касп., Варл., Ян.), сумы́слі, су́мыслу, сумы́слу ’тс’ (Нас.), сюды ж сумы́сна ’тс’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц.), ’з добрым намерам’ (Нас.). Гл. наўмысля; параўн. асучасненую форму зумы́сля (zumúśla) ’з намерам, свядома’ (Варл.). Шуба (Прыслоўе, 112) мяркуе пра дэфармацыю суфікса-канчатка ў сумы́сля (сумысле) замест сумысла (сумыслу). Гл. мысліць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)