Саланча́к ’глеба, насычаная салямі’ (ТСБМ), ’крыніца з салёнай вадой’ (гродз., Яшк.). З рус. солонча́к ’тс’ < солоный (гл. салоны).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сало́меніца ’нізкае месца’ (Яшк.). З *салоненіца ў выніку дыстантнай дысіміляцыі. Першапачаткова ’месца, дзе ёсць салёная крыніца’. Да салоны (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
замёрзлы і заме́рзлы, ‑ая, ‑ае.
1. Цвёрды, зацвярдзелы ад холаду. Замёрзлая зямля. Замёрзлая гразь. // Пакрыты лёдам, ледзяной коркай. Замёрзлыя вокны. // Сапсаваны марозам, выведзены са строю. Замёрзлая вадакачка.
2. Які загінуў, памёр ад холаду. Дзе ды[хае] крыніца ў кустах ля сяла, душы дзве замёрзлых жанчына знайшла. Вялюгін. // Моцна азяблы, прамёрзлы. Замёрзлыя пальцы не слухаліся. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
му́за, ‑ы, ж.
1. У грэчаскай міфалогіі — адна з дзевяці багінь, заступніца навук і мастацтваў.
2. перан. Паэт. Творчае натхненне; крыніца паэтычнага натхнення. Будзь музаю маёй, Маім натхненнем, І ласкаю, І казкаю жывой. Грахоўскі. — Паэт павінен або прымаць або не прымаць рэчаіснасць, інакш муза змоўкне. Галавач.
3. перан. Аб чыёй‑н. творчасці, мастацтве. Муза Коласа.
[Грэч. Músa.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
элеме́нт, -а, М -нце, мн. -ы, -аў, м.
1. Састаўная частка чаго-н.; кампанент.
Культура складаецца з многіх элементаў.
2. Доля, некаторая частка ў складзе чаго-н.
Інтэрнацыянальныя элементы ў беларускай тэрміналогіі.
3. мн. Асновы, пачатак чаго-н. (кніжн.).
Элементы матэматыкі.
4. Пра чалавека, асобу як члена якой-н. сацыяльнай групы.
Прагрэсіўныя элементы грамадства.
5. Простае рэчыва, якое не раскладаецца на састаўныя часткі звычайнымі хімічнымі метадамі (спец.).
Перыядычная сістэма элементаў (Мендзялеева).
6. Хімічная крыніца электрычнага току.
Гальванічны э.
|| прым. элеме́нтны, -ая, -ае (да 1 і 6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Кузла́к ’камячок засохлага гною на поўсці жывёлы’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. лат. kužli ’касмыль, касмык’. Ці не балтызм, непасрэдная крыніца якога невядома.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́жарка ’трэшчына на лёдзе’ (Сл. Брэс.), пожо́ра ’вада паверх лёду, верхаводка’ (ТС); параўн. абжо́ра ’вада паверх лёду’ (ЛА, 2), рус. обжо́р ’тс’, зажо́ра ’палонка’, ’яма’, зажо́ры ’талая вада пад снегам, у ямах на дарозе і палях’, чэш. požírka, požeradlo ’прадонне, глыбокае месца ў вадзе’. Узыходзіць да прасл. *žerdlo/*žьrdlo (гл. жарало), з якога ў некаторых дыялектах развілося значэнне ’крыніца’: параўн. укр. бойк. žereło ’крыніца’, польск. źródło ’тс’ і пад. У якасці назвы балота гэтая аснова ў рус. жорло́ ’правал; багністае месца на балоце’ (Куркіна, Этимология–1967, 132). Са значэння ’крыніца’, г. зн. ’вада, якая выступае з-пад зямлі’, развілося значэнне ’вада, якая выступае з-пад лёду ці снегу’. Параўн. яшчэ нажор.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жываво́д ’крыніца’ (саліг., Нар. словатв., 108). Складанне з кампанентаў жыв‑, ‑а‑ (< ‑о‑), вод‑ (вада); параўн. рус. живая вода ’крынічная, праточная вада’. Гл. жываток.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
се́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да серы, да вытворчасці серы (у 1 знач.). Серныя заводы. □ Серны пах ударыў у нос, запалка загарэлася. Асіпенка. // Які ўтрымлівае ў сабе серу. Серная крыніца. Серны калчадан. Серныя залежы. // Зроблены з серы, з серай. Серныя запалкі.
2. Які мае ў сваім хімічным складзе серу з пэўнай колькасцю кіслароду. Серная кіслага. Серны ангідрыд.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Слава́р ‘слоўнік’ (Гарэц.). Параўн. рус. слова́рь, славен. slovar ‘тс’. Запазычана з рускай мовы. Чэшская крыніца для славянскіх моў адмаўляецца, гл. Басай-Сяткоўскі, Słownik, 322.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)