грамадзя́нскі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да прававога становішча грамадзян (у 1 знач.) у дзяржаве. Грамадзянскі кодэкс. Грамадзянскія правы. Грамадзянскія законы. / Накіраваны на карысць грамадства; уласцівы грамадзяніну. Грамадзянскі абавязак.
2. Неваенны, цывільны. Ніхто пабочны сюды не заглядваў — грамадзянскаму насельніцтву ўвогуле было забаронена хадзіць у лес, а гітлераўцы баяліся. Няхай.
•••
Грамадзянская вайна гл. вайна.
Грамадзянская паніхіда гл. паніхіда.
Грамадзянскі шлюб гл. шлюб.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адка́знасць, ‑і, ж.
1. Ускладзены на каго‑н. або ўзяты кім‑н. абавязак; даваць справаздачу пра якія‑н. свае дзеянні і быць гатовым адказваць за іх вынікі. Несці адказнасць. Баяцца адказнасці. Ускласці адказнасць. Браць на сябе адказнасць. Пад асабістую адказнасць. Прыцягнуць да адказнасці. Павысіць адказнасць. Крымінальная адказнасць. Адчуваць цяжар адказнасці.
2. Сур’ёзнасць, важнасць чаго‑н. Адказнасць моманту. Адказнасць даручэння.
•••
Несці адказнасць гл. несці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
долг
1. (обязанность) абавя́зак, -зку м.; доўг, род. до́ўгу м.;
гражда́нский долг грамадзя́нскі абавя́зак;
э́то не то́лько наш долг, но и обя́занность гэ́та не то́лькі наш доўг, але і абавя́зак;
счита́ть свои́м долгом лічы́ць сваі́м абавя́зкам;
нару́шить свой долг пару́шыць свой абавя́зак;
2. (взятое взаймы) доўг, род. до́ўгу м.;
возврати́ть долг вярну́ць доўг;
◊
пе́рвым долгом пе́ршым чы́нам; (прежде всего) найпе́рш, перш за ўсё;
по долгу па абавя́зку, з абавя́зку;
отда́ть после́дний долг адда́ць апо́шні доўг (адда́ць апо́шнюю паша́ну);
брать в долг пазыча́ць (у каго);
дава́ть в долг пазыча́ць (каму);
быть, оста́ться в долгу быць, заста́цца ў даўгу́;
долг платежо́м кра́сен посл. што ві́нен, адда́ць паві́нен;
в долгу́ как в шелку́ погов. у даўгу́ як у шаўку́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адбы́ць, -бу́ду, -бу́дзеш, -бу́дзе; -бы́ў, -была́, -ло́; -бу́дзь; зак.
1. што. Выканаць якую-н. павіннасць, абавязак; прабыць вызначаны тэрмін дзе-н.
А. чаргу на дзяжурстве.
А. тэрмін пакарання.
2. Выканаць што-н. фармальна, як бы з-пад прымусу.
А. заняткі.
3. Правесці, зрабіць, закончыць што-н.
А. вяселле.
4. Абысціся, абмежавацца чым-н.
Абед адным хлебам не адбудзеш (прымаўка).
◊
Не адбудзе і не прыбудзе (разм.) — не будзе ні выгоды, ні страты.
|| незак. адбыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; наз. адбыва́нне, -я, н. (да 1 знач.).
|| наз. адбыццё, -я́, н. (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
магчы́, магу́, мо́жаш, мо́жа; мог, магла́, -ло́; незак., з інф.
1. Быць у стане, мець магчымасць (рабіць што-н.).
М. працаваць.
2. Мець права, абавязак.
Не можам атэставаць.
3. Абазначае верагоднасць, магчымасць якога-н. дзеяння.
Можа паказацца.
◊
Не магчы (не ўмець) звязаць двух слоў (разм., неадабр.) — пра няўменне прыгожа, звязна гаварыць, выказваць свае думкі.
Не можа быць! — вокліч, які выказвае недавер, сумненне, здзіўленне і пад.
Не можа быць (і) гаворкі — нельга нават і гаварыць аб выкананні, здзяйсненні чаго-н.
|| зак. змагчы́, змагу́, змо́жаш, змо́жа; змог, змагла́, -ло́; змажы́.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
даручы́ць, ‑ручу, ‑ручыш, ‑ручыць; зак., што каму.
1. і з інф. Ускласці на каго‑н. абавязак выканаць што‑н.; даверыць выкананне чаго‑н. Вукрэй быў вядомы ў батальёне, як адважная, смелая, камбінатарская галава, і яму ахвотна даручылі арганізаваць і правесці разведку польскага тылу. Колас.
2. Даверыць каго‑, што‑н. чыім‑н. клопатам, апецы. Даручылі .. [дзяцей] клопатам цёці Фені, яна знойдзе.. чалавека, які прытуліць малых. Мікуліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ганаро́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які карыстаецца пашанай; пачэсны. Ганаровы госць.
2. Які даецца, прысвойваецца за вялікія заслугі. Ганаровая грамата. Ганаровае званне. // Які выбіраецца ў знак павагі, пашаны. Ганаровы прэзідыум. Ганаровы старшыня. // Які з’яўляецца выражэннем гонару, праводзіцца ў знак павагі. Ганаровая варта. Ганаровы прыём.
3. Які робіць гонар каму‑н. Ганаровае прызначэнне. Ганаровы абавязак. Ганаровая смерць. // Які не парушае годнасці каго‑, чаго‑н. Ганаровы мір.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пачэ́сны, ‑ая, ‑ае.
1. Які карыстаецца павагай, пашанай; ганаровы. Каманда парахода на чале з яе капітанам адносілася да нас як да пачэсных сваіх гасцей. Сяргейчык.
2. Які робіць гонар каму‑н. Пачэсны абавязак. Пачэснае заданне. Пачэснае месца. □ Захоплены ідэямі гуманізму, беларускі вучоны ўзяўся за нялёгкую, але пачэсную справу выдання кніг на роднай мове. С. Александровіч. // Які не парушае годнасці каго‑, чаго‑н. Пачэсны мір.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́слух, ‑а і ‑у, м.
1. ‑у. Пакорнасць, паслушэнства. Байцы ж нашыя — героі, Ты не знойдзеш гэткіх армій.., Што за послух у казарме! Купала.
2. ‑у. Абавязак, ускладзены на кожнага манаха або паслушніка ў манастыры.
3. ‑у. Чутка, пагалоска. Можа, таму і пусцілі па вёсцы нядобразычлівыя языкі послух, што, вядома ж, Дарафей — нейкі бязладны. Даніленка.
4. ‑а. Гіст. Сведка на судзе ў Старажытнай Русі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шы́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак., што.
1. Рабіць больш шырокім па тэрыторыі, расшыраць. Некалькі дзён запар непадалёк ад кузні ўсё кланяўся экскаватар — выкідваў балотную твань, шырыў азярцо для птушак. Даніленка. // Павялічваць у аб’ёме. Халоднае паветра было такое салодкае, што ледзь не да разрыву шырыла магутныя грудзі бацькі. Караткевіч.
2. перан. Ахопліваць вялікую колькасць людзей, рабіць масавым. [Букрэй:] — А ваш, таварышы, абавязак — шырыць, развіваць паўстанне. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)