багамо́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.
Жан. да багамолец. [Андржаяка:] Па дарозе я спаткаў Ці то ўбогую, ці проста багамолку. Клімковіч. Дзве старыя бярозы, як багамолкі, высяцца абапал брамы. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разбе́жнасць, ‑і, ж.
Тое, што і разбежка. У глыбінях свае свядомасці .. [Пракоп] адчуваў, што калі б у калгасе ён знайшоў непарадкі, разбежнасці з гаспадарскімі запатрабаваннямі, то яму было б лягчэй на сэрцы. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сканфу́зіцца, ‑фужуся, ‑фузішся, ‑фузіцца; зак.
Адчуць няёмкасць, засаромецца, збянтэжыцца. [Міколка:] — А, здаецца ж, не малы ты ўжо, дзед, і трэба ж так... — То ж гэта не сляза, унуча, гэта радасць... — сканфузіўся дзед. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спіць, сап’ю, сап’еш, сап’е; сап’ем, сап’яце; зак.
Разм.
1. што. Адпіць верхнюю частку чаго‑н. або з паверхні чаго‑н. Спіць вяршкі.
2. Выпіць. Нашыя Базылі што не з’елі, то спілі. Прымаўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сухама́, прысл.
Разм. Без вадкай і гарачай ежы. Снедалі спехам, часта сухама, падганяючы павольнага Васіна. Карпаў. [Фёкла:] — Вам, дзеду, мо капусты гарачанькай? Са здорам варыла... А то, мусіць, усё сухама ды сухама... Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Плаво́к 1 ’плывец’ (докш., Янк. Мат.; добр., Мат. Гом.). Да пла́ваць (гл.); суф. ‑ок, яку хадок, яздок, ядок і інш.
Плаво́к 2 ’паплавок’ (ТСБМ, ТС), рус. плаво́к ’тс’, арханг. ’буй’, ’драўляная рассошка на шыі каня з меткай гаспадара’. Да пла́ваць (гл.). Бел.-рус. ізалекса. Параўн. таксама паплавок (гл.). Сюды ж плавок ’пухір у рыбы’ (кобр., ЛА, 1) — у выніку пераносу значэння паводле падабенства: існуе меркаванне, што рыбы плаваюць (а не тонуць) дзякуючы пухіру.
Плавок 3 ’частка плуга, якою плуг сунецца па зямлі’ (Тарн.). Да пла́ваць (гл.) у пераносным значэнні: пры ворыве плуг то вынырае, то патанае ў зямлі, як лодка (ці карабель).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вато́ ’нядаўна, зусім нядаўна’ (Янк. II); ’хутка’ (Жд.: «Вато́ я вы́йду, пачака́й»). Здаецца, адпавядае рус. вот ’вось’ у розных дыял. формах: во́та, во́то. Не выключаецца і паходжанне ад *въ то (параўн. чэш. vtom ’у гэты момант; але вось; раптам’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пула́нка ’мышалоўка, пастка’ (Сл. Брэс.). Калі гэта не сапсаванае пры перадрукоўцы пул ап к а < польск. pułapka ’тс’ (ад łapać ’лавіць’ гл. Банькоўскі, 2, 965), то, магчыма, утворана ад літ. pulti ’падаць’, што адлюстроўвае канструкцыю прылады з падаючай часткай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
няздо́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які не мае здольнасцей, таленту. Няздольны вучань. // да чаго і з інф. Які не мае якой‑н. здольнасці, умення рабіць што‑н. Няздольны да музыкі. Няздольны маляваць.
2. Які не ўмее рабіць чаго‑н., не мае якасцей, уласцівасцей, патрэбных для чаго‑н. Васіль адступіўся ад натоўпу, павалокся на сваё поле. То стаяў, то тупаў, няздольны стрымаць.. непатрэбную кволасць. Мележ. Вялікае.. было ў.. [немцаў] расчараванне, калі яны заспелі пустыя шчыліны, разбітыя, няадольныя да бою гарматы. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насві́стваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да насвістаць.
2. што і без дап. Свістаць (часцей паціху, самому сабе). Насвістваць песню. □ Выйшаўшы на Магілёўскую шашу, Сева паціху пачаў насвістваць. Карпаў. // Пра птушак. [Шпак] то заносіў у дзюбцы чарвяка ў шпакоўню, то сядзеў паблізу і насвістваў вясёлыя песенькі. Пальчэўскі. // Пра вецер, мяцеліцу і пад. За акном насвістваў вецер, хвалямі наганяў дождж, усё сцябаў, сцябаў па шыбах. Мыслівец. // Пра машыны, прылады. Вентылятар над дзвярыма не спыняўся вярцецца і насвістваць аднастайную мелодыю. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)