◎ Пу́ргаць ’сёрбаць, есці’ (Бяльк., Юрч.). Гукапераймальнае, “глухі” варыянт — пуркаць ’тс’ (гл.), гл. таксама Гарачава, Этимология–1985, 69: да прасл. *pьrgati са значэннем хуткага py-ху, параўн. каш. purgac ’хутка ехаць’, сюды ж серб.-харв. prgav ’шустры, нецярплівы’, балг. пьргав ’хуткі, лоўкі’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пустадэ́ліна ’пусты, недалёкі чалавек, пустамалот’: пірьстань тьбаліць, пустадэліна (міёр., Нар. словатв.). Зыходны дзеяслоў *пустадэліць ад пусты (гл.) і *дэліць няяснага паходжання, магчыма, экспрэсіўны варыянт ад дыял. дзелаць, дзела, параўн. рус. дыял. пустым делом ’хутка’, с пустого діла ’з-за дробязей, без прычыны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Туршкане́нна ‘хутка’ (Мат. Гом.). Няясна, відаць, выводзіцца з *туршком (гл. турхаць), аналагічна да штуршком ‘адным рухам’ (штуршок, ад штурхаць, гл.) з экспрэсіўнай суфіксацыяй, параўн. страшэ́нна. Аднак незвычайнае спалучэнне зычных сведчыць пра магчымы балцкі ўплыў, параўн. літ. tùrškinti ‘рваць, драць’, turškineti ‘плюхаць’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бо́льшаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Павялічвацца, прыбаўляцца (у колькасці, велічыні, аб’ёме). Хутка пасля таго, як.. [старыя] вярнуліся, гасцей у хаце стала большаць. Мележ. А снегу ўсё большала, і вецер усё мацнеў. Васілёнак. Машыны стаяць, нецярпліва ўздрыгваюць, паток іх большае з кожнай хвілінай. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адбе́гчы, ‑бягу, ‑бяжыш, ‑бяжыць; ‑бяжым, ‑бежыце, ‑бягуць; пр. адбег, ‑ла; заг. адбяжы; зак.
Бягом аддаліцца на нейкую адлегласць ад каго‑, чаго‑н. Закруцілася змяя, засіпела так, што Ра спалохаўся і адбег назад. Маўр. // перан. Хутка аддаліцца ад чаго‑н. Хваля адбегла ад берага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акты́ўны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзейны, энергічны; проціл. пасіўны. Актыўны член прафсаюза. □ Мэта савецкіх літаратараў адна — быць актыўнымі прапагандыстамі ідэй камуністычнай партыі. «Звязда».
2. Які хутка развіваецца. Актыўны працэс у лёгкіх.
•••
Актыўнае выбарчае права гл. права.
Актыўны рахунак гл. рахунак.
Актыўны баланс гл. баланс.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апаро́ць, апару, апораш, апора; зак.
Разм. Знайсці ў выніку пільных пошукаў. [Цімох Сымонавіч:] — А тым часам я не пабаяўся з дачкой і з сынам — вы іх хутка пабачыце, яны баравікоў апаролі добрых — набраць арэхаў і пасадзіць іх у старыцы, дзе іх ніколі не было. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абме́рці, абамру, абамрэш, абамрэ; абамром, абамраце; пр. абмёр, ‑мерла; зак.
Разм.
1. Самлець, страціць прытомнасць.
2. Знямець ад нечаканага і моцнага ўзрушэння. Абмерці ад страху. □ І ён [Сотнікаў] на секунду абмёр, разгубіўшыся: па вуліцы хутка ішлі двое з вінтоўкамі. Быкаў. // Спыніцца, замерці (пра сэрца).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гаі́цца, гоіцца; незак.
1. Зажываць, залечвацца (пра рану, нарыў і пад.). Пазбіралі пер’я, пуху, Каб шпаку цяплей было, Каб было заўсёды суха, Каб гаілася крыло. Грахоўскі. // перан. Сцішацца, супакойвацца (пра душэўны боль, пачуццё крыўды). Дзіцячае сэрца хутка гоіцца.
2. Зал. да гаіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
матну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
1. Аднакр. да матацца 1 (у 1 знач.).
2. Разм. Хутка пабегчы, кінуцца куды‑н. Матрона матнулася праз вуліцу, маючы кірунак да кватэры пісара. Колас. // Прамільгнуць. Перад вачамі матнулася таўсматая, з клункам за плячамі, жанчына. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)