акру́жнасць, ‑і, ж.

Замкнёная крывая лінія, усе пункты якой знаходзяцца на аднолькавая адлегласці ад цэнтра; лінія, якая абмяжоўвае плошчу круга; акружына. Даўжыня, акружнасці. Акружкасць зямнога шара. // Замкнёная лінія, якая праведзена вакол чаго‑н. акруглага і служыць для вымярэння таўшчыні, аб’ёму і пад. Акружнасць грудной клеткі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

утрэ́сці, утрасу, утрасеш, утрасе; утрасём, утрасяце; пр. утрос, утрэсла; заг. утрасі; зак., што.

1. Трасучы, паменшыць аб’ём, ушчыльніць што‑н. рыхлае, сыпкае. Утрэсці муку ў мяшку.

2. перан. Разм. Уладзіць, узгадніць што‑н. — Дамовімся так: усе свае канфлікты вы ўтрасяце мірна, — гаворыць ціха Мазоль. Місько.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шаляні́ца, ‑ы, м. і ж.

1. Безразважны чалавек; дзівак. — Пусці!.. Ах!.. А няхай цябе з маладзіцаю! От шаляніца, чуць усе вантробы не вытрасла, — злаваўся нарокам Сцяпан. Крапіва.

2. Дураслівы, свавольны чалавек. А гэты Юзік-шаляніца, Малы яшчэ, зусім дурніца, Так пад нагамі і таўчэцца. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ка́длуб ’пасудзіна з суцэльнага кавалка дрэва, выдзеўбанага ўнутры’ (Гарб.), калдуб ’бочка з калоды для мёду’ (іўеў., З нар. сл.), калдубаначка ’маленькая дзежка з клёпак’ (глыб., З нар. сл.). Апошнія — метатэза з кадлуб, кадлубаначка. Усе адзначаныя словы з’яўляюцца па фармальных адзнаках паланізмамі, што пацвярджаецца яшчэ і семантычным крытэрыем, паколькі значэнне ’тулава’, характэрнае для польскай мовы, не зафіксавана ў бел., гл. аб усх.-слав. форме і значэннях пад кадоўб.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ *Лёнак, лёнок ’затычка на канцы бруса, які злучае заднюю і пярэднюю часткі воза’ (гродз., Нар. сл.). Укр. вальш. льд‑ ник, льонок, льонка, льонтик ’штыр у рэгулятары плуга’, паўн.-укр. льбник ’загваздка на восі’, гуц. льонок, льЬнток ’частка варштата’, польск. Іон ’шворан, болт’, н.-луж. lon(k), в.-луж. Іон — усе ўзыходзяць да н.-в.-ням. Іоппе (Махэк₂, 341). Бел. лексемы запазычаны з польск. мовы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ну — часціца ўзмацняльная (Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ’так, але’ (Некр., Сл. ПЗБ; мядз., чэрв., Жыв. сл.; ТС), укр. ну, рус. ну, польск. nu, чэш. пи, в.- і н.-луж. nu, славен. nu, серб.-харв. ну̏. Прасл. *nu/*nǫ, этымалагічна блізкія прасл. *na (гл. на), *no (гл. но), *nъ і інш., усе ўзыходзяць да указальнага *ono‑/*eno‑ (Махэк₂, 402; Бязлай, 2, 229; 2, 507, з літ-рай).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Пераштарцава́ць экспр. ’абняславіць’ (ашм., Сл. ПЗБ). Да персі (гл.) і ’штарцаваць, якое з польск. sztorcować ’сварыць, ганіць; калоць, дапякаць; кпіць’ < sztorc: апошняе да s‑terczeč ’тырчаць, вытаркацца’ (параўн. рус. торчать, славен. strčciti ’тарчаць уверх’), — усе да прасл. *tyčiti ’вытаркацца, выпінацца, тырчаць уверх’ (Махэк₂, 650), роднаснага літ. snigti ’тырчаць уверх (напр., пра вушы ў зайца)’, stūksoti ’выгараць, выдавацца’; пазней асновы *tyk‑/*tyč‑ узмацнілася устаўным ‑г‑.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

заку́так, -тка м.

1. у́гол; закоу́лок;

сядзе́ць у ~тку — сиде́ть в углу́;

агле́дзець усе́ ~ткі — осмотре́ть все углы́ (закоу́лки);

2. перен., разг. дыра́ ж., захолу́стье ср.;

◊ глухі з. — медве́жий у́гол

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перасмалі́ць I сов., в разн. знач. (смолой) пересмоли́ть;

п. ло́дку — пересмоли́ть ло́дку;

п. усе́ бо́чкі — пересмоли́ть все бо́чки

перасмалі́ць II сов., разг. перепали́ть, переже́чь;

п. валасы́ заві́ўкамі — перепали́ть во́лосы зави́вками

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сашчыпа́ць сов.

1. сощипа́ть;

аве́чкі ~па́лі ўсю траву́ — о́вцы сощипа́ли всю траву́;

с. скары́нку з буха́нкі хле́ба — сощипа́ть ко́рку с буха́нки хле́ба;

2. исщипа́ть;

с. усе́ ру́кі — исщипа́ть все ру́ки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)