фо́куснік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Артыст, які паказвае фокусы² (у 1 знач.).
2. перан. Чалавек, здольны да хітрыкаў, махлярства.
|| ж. фо́кусніца, -ы, мн. -ы, -ніц.
|| прым. фо́кусніцкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хлебасо́л, -а, мн. -ы, -аў, м.
Гасцінны чалавек, які ветліва сустракае і частуе гасцей.
Ён быў вялікі х.
|| ж. хлебасо́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак.
|| прым. хлебасо́льскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цёзка, -і, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -зцы, Т -ай (-аю), ж., мн. -і, -зак (разм.).
Чалавек, які мае аднолькавае з кім-н. імя.
Мы з ім цёзкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цмок², выкл.
1. Ужыв. гукапераймальна для абазначэння адрывістага гуку, які атрымліваецца раптоўным раскрыццём сціснутых губ.
2. у знач. вык. Ужыв. ў знач. дзеясл. цмокаць—цмокнуць (разм.).
Хлопчык ц. у шчаку бабулю.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цот, -у, М цо́це, м.
Лік, які дзеліцца на два без астатку.
◊
Цот і лішка — гульня, пабудаваная на ўгадванні колькасці прадметаў, узятых у жменю вядучым гульні.
Гуляць у ц. і лішку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цудадзе́йны, -ая, -ае.
1. Незвычайнай сілы ўздзеяння, які творыць цуды.
Цудадзейная малітва.
2. Па ступені ўздзеяння ці праяўлення падобны на цуд; незвычайны, чароўны.
Цудадзейныя лекі.
Цудадзейная музыка.
|| наз. цудадзе́йнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чу́кчы, -аў адз. чу́кча, -ы, м.
Народ, які складае асноўнае насельніцтва Чукоцкай і Каракскай аўтаномных акруг, што ўваходзяць у склад Расійскай Федэрацыі.
|| ж. чукча́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чума́к, -а́, мн. -і́, -о́ў, м. (уст.).
Возчык і гандляр ва Украіне і на поўдні Расіі, які перавозіў на валах соль, рыбу і іншыя тавары.
|| прым. чума́цкі, -ая, -ае.
Ч. абоз.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
экспеды́тар, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Работнік, які займаецца прыёмам, адпраўленнем і рассылкай чаго-н. (спец.).
2. Чыноўнік, начальнік аддзела ў некаторых установах царскай Расіі (гіст.).
|| прым. экспеды́тарскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Плакса 1 ’плаксівае дзіцё’ (б.-каш., Мат. Гом.), ’той, хто часта плача без уважлівай прычыны’, ’які любіць скардзіцца, наракаць’ (ТСБМ), пла́ксы ’крыксы, крык з плачам дзіцяці’ (Нас.). Адсутнічае ў Слоўніку І. Насовіча (ёсць плаксун(ок), плаксу́ння), а таксама ў Б. Грынчэнкі (ёсць у сучаснай укр. мове: плаксій, плаксія, плаксу́н, плаксійка, плаксу́ха і пла́кса). У польск. мове — з XV ст. płaksa ’плакальніца на пахаванні’, якое Банькоўскі (2, 616) адносіць да запазычанняў з усх.-слав. моў. Неабавязкова, бо ў польск. мове ёсць beksa (< bekać, beczeć ’раўсці, плакаць’ — літ. beksė́ti ’рыпаць’) з тым жа суфіксам ‑с‑а. Найбольш лексема прадстаўлена ў рус. мове, параўн. пла́кса, плаксуха ’плаксівы чалавек’; пла́кса ’вазак, які вязе ў царкву ўхутаную нявесту’; пла́кса/пла́ксы ’абрад: увесь час плачу, жалобных песень, што аплакваюць нявесту — ад змовін да зборнай суботы’, пла́ксы/крыксы ’начны, хваравіты крык дзіцяці’. Суф. ‑с‑а — уплыў балт. моў: у літ. мове яму адпавядае ‑sa, ‑sas, які ўтварае назоўнікі ад дзеясловаў: baĩsa ’страх’, švaisa/sviesà ’святло’, tamsà ’цемра’, papsà ’хто чмокае губамі’, а таксама kùksas ’бязрогі, галамоўзы’. Сюды ж плаксі́вы ’які часта плача; любіць наракаць, скардзіцца’; ’які падобны да плачу (пра голас)’ (ТСБМ).
Пла́кса 2 ’плакун-трава, чальчак, Lythrum salicaria L.’ (б.-каш., жытк., Мат. Гом.), ’ажына валасістая, Luzula pilosa (L.) Willd.’ (гродз., Кіс.). Да пла́каць (гл.). Параўн. таксама плакун-трава, слёзны ’чальчак’ (Кіс.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)