Ма́ксімум ’найбольшая велічыня, колькасць чаго-небудзь’, ’самае большае’, ’максімальны’ (ТСБМ) — еўрапейскае інтэрнацыянальнае слова, якое ўзыходзіць да лац. maximum ’найбольшае’ < mag(i)s‑im‑, звязана з грэч. μέγας ’вялікі’, ст.-інд. mahánt, авест. mazant‑ ’вялікі, магутны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прытараба́ніць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак., каго-што.
Разм. Прывалачы, прывезці, даставіць (што‑н. вялікае, цяжкае). Янка прытарабаніў збан. Лабановіч напіўся. Колас. Самае цяжкае засталося ззаду, бярвенн[е] прытарабанілі ў вёску. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
варо́жасць, ‑і, ж.
Адносіны і дзеянні, прасякнутыя непрыязнасцю, нянавісцю. Саша адкінулася, і вочы яе бліснулі праз слёзы іскрамі гневу і варожасці. Шамякін. Варожасць — самае горшае ў свеце людскім пачуццё. Вярцінскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бра́мка ’штыфтык у стрэльбе, на які надзяецца пістон’ (Некр., Арх. Бяльк., слонім.). Бясспрэчна, дээтымалагізаванае слова (асацыяцыя да бра́ма, бра́мка ’вароты, фортка’). Па паходжанню тое ж самае, што і бра́нтка (гл.) < польск. Краўчук, БЛ, 1975, 7, 66.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сло́вам, пабочн.
Ужываецца для кароткага абагульнення сказанага: карацей кажучы, увогуле. Словам, адзеўся я ў самае лепшае, што меў, бо прыехаў на вельмі вялікае ў маім жыцці дзіва: на першы з’езд «Маладняка». Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тэрыко́н, ‑а, м.
Конусападобны насып пустой пароды каля шахты. Узлезеш на самае высокае дрэва — і бачыш адны толькі тэрыконы, шахцёрскія пасёлкі, вёскі ў далінах і высокія заводскія трубы па краях небасхілу. Няхай.
[Фр. terri — пародны адвал і conique — канічны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Су́тнасць ’самае істотнае, галоўнае, унутраны змест чаго-небудзь’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк.), су́тностʼ (сутʼ) ’існасць’ (Вруб.). Укр. су́тність ’тс’, параўн. стараж.-рус. сутьство, ст.-слав. сѫтьство ’тс’, якія выводзяцца са стараж.-рус. суть, ст.-слав. сѫть, формы 3 ас. мн. л. цяп. ч. дзеяслова быць ’яны ёсць’ (Фасмер, 3, 812; ЕСУМ, 5, 485), гл. суць. Украінскае (і, відаць, беларускае) слова ўтворана па тыпу рус. су́щность ’тс’ у пачатку XX ст. на базе прыметніка су́тній ’існы, істотны’ (Німчук, Давньорус., 15), што на фоне старога і́снасць ’самае істотнае’ (ТСБМ) дае падставы трактаваць слова як “сапсаванае расейскае”, гл. Пацюпа ў Станкевіч, Язык, 1194.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ручво́ ’самае глыбокае цячэнне ракі’ (Ластоўскі, Выбр. тв., 421), ’вадацёк па ўпадзіне, жолабу’ (Ласт.). Таго ж паходжання, што і ручай (гл.). Магчыма, штучна створаны адпаведнік для называння фарватару, параўн. ручво́ ’кассё’: узяў яе [касу] на плячо ручвом (Воранаў, Полымя, 1971, 5, 120).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
няво́пытнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць нявопытнага; адсутнасць, недахоп вопыту. [Надзя] па гарачцы, па сваёй дзіцячай нявопытнасці можа нарабіць глупства, палезе ў самае пекла, і пасля .. [Слесарэнка] не даруе сабе, што не здолеў спыніць, уберагчы яе. Бураўкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бру́ха, ‑а, н.
Разм. Тое, што і чэрава. [Вепр] па самае бруха грузнуў у дрыгве. Самуйлёнак. Сытае бруха да навукі глуха. Прыказка. / у перан. ужыв. Паўзуць жалезным брухам танкі, Аж стогнуць сцены камяніц. Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)