Ра́та ’адна з частак агульнай платы, доўгу і пад.’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’тэрмін нейкай аплаты’ (Варл.), ’чарговая павіннасць, павіннасць па чарзе’ (ТС), ’чарга’ (Сл. ПЗБ), ’чарга пасці жывёлу’ (Сцяшк. Сл., З нар. сл.). Параўн. польск. rata ’тс’ < ням. Rate ’частка, доля, частковы плацеж’ < лац. ratus ’аблічаны, вызначаны’, rata pars ’вызначаная частка’. Адзначаецца з XVI ст., запазычана з лацінскай праз польскую (Булыка, Лекс. запазыч., 84).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фонд (род. фо́нду) м.
1. в разн. знач. фонд;
ф. зарабо́тнай пла́ты — фонд за́работной пла́ты;
запасны́ ф. — запасно́й фонд;
жыллёвы ф. — жили́щный фонд;
ф. мі́ру — фонд ми́ра;
2. только мн., эк., перен. фо́нды;
дзяржа́ўныя фо́нды — госуда́рственные фо́нды;
яго́ фо́нды зніжа́юцца — его́ фо́нды па́дают;
○ залаты́ ф. — золото́й фонд;
ф. накапле́ння — фонд накопле́ния;
ф. спажыва́ння — фонд потребле́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шкала́, ‑ы, ж.
1. Лінейка або табліца з дзяленнямі ў розных прыборах. Музыка абарвалася, і збянтэжаны Валерый пачаў ганяць стрэлку па асветленай шкале прыёмніка. Стаховіч. Я зазірнула на шкалу [тэрмометра], чорная стрэлка ўпарта трымалася на трэцім дзяленні. Савіцкі.
2. Сістэма лікаў, пераменных велічынь ва ўзыходным і сыходным парадку, прынятых для вымярэння, вызначэння, ацэнкі і пад. Шкала тэмпературы. Шкала заработнай платы.
[Ад лац. scala — лесвіца.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кару́нкавы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да карункаў. Карункавыя вырабы. Карункавая вытворчасць. // Зроблены з карункаў, з карункамі. Карункавая сурвэтка. Карункавы каўнерык. □ Жанчына ў чорным сядзела на заднім сядзенні, прылажыўшы да рота чорную карункавую хустачку. Караткевіч.
2. перан. Узорысты, сятчасты, падобны на карункі. Мароз выткаў на шыбах дзівосныя карункавыя ўзоры. Шамякін. Карункавае павуцінне лятала ў чыстым .. паветры, чапляючыся за дрэвы, за платы. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ланцужо́к, ‑жка, м.
1. Невялічкі тонкі ланцуг. [Малады чалавек] зіхацеў пярсцёнкамі і на камізэльцы ланцужком ад гадзінніка. Чорны.
2. Суцэльны рад, сукупнасць каго‑, чаго‑н. Беглі, знікалі ўдалечыні ланцужкі электралямпачак. Хадкевіч. Развітальна курлыкаючы, праплывалі на поўдзень рэдкія ланцужкі жураўлёў. Курто.
3. у знач. прысл. ланцужко́м. Тое, што і ланцугом (гл. ланцуг у 5 знач.). Ідзём ланцужком паўз самыя платы, бо на вуліцы — лужы. Жычка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ду́дка, ‑і, ДМ ‑дцы; Р мн. ‑дак; ж.
1. Народны духавы музычны інструмент у выглядзе драўлянай або чарацянай трубкі з круглымі дзірачкамі. За бакавым узгоркам чуліся высвісты пастуховых дудак. Гартны.
2. Разм. Сцябліна, звычайна пустая ўнутры. Дудкі чароту. □ Я іду паўз платы, за якімі зелянеюць дудкі цыбулі. Наўроцкі.
•••
Іграць у адну дудку гл. іграць.
Скакаць пад чыю дудку гл. скакаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чарне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
1. Станавіцца чорным, больш чорным. Снягі набраклі талаю вадою І з кожнай хвіляй чэзнуць і чарнеюць. Свірка. Павесілі галовы сланечнікі, не дзярэцца на платы гарбузнік, чарнее бульбянік. Навуменка.
2. Вылучацца сваім колерам (пра што‑н. чорнае). На сцяне чарнелі хамуты і густа пахлі дзёгцем. Чорны. Ложак панура чарнеў сеткаю. Мележ. За акном чарнела асенняя ноч. Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
исчисля́ться
1. (выражаться в каком-л. количестве, числе) лічы́цца;
дохо́ды исчисля́ются в миллио́нах рубле́й дахо́ды лі́чацца ў мільёнах рублёў;
2. (определяться путём расчёта, вычисления) вылі́чвацца, выліча́цца, вызнача́цца;
пе́нсия исчисля́ется из за́работной пла́ты пе́нсія вылі́чваецца (выліча́ецца) з зарабо́тнай пла́ты;
трудово́й стаж исчисля́ется со дня поступле́ния на рабо́ту працо́ўны стаж вылі́чваецца (выліча́ецца, вызнача́ецца) з дня паступле́ння на пра́цу;
3. страд. падлі́чвацца, падліча́цца, лічы́цца; вылі́чвацца, выліча́цца; см. исчисля́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
упла́та пла́та, -ты ж.; (выплата) вы́плата, -ты ж.;
в счёт упла́ты у лік пла́ты;
в упла́ту у пла́ту;
упла́та по частя́м пла́та (вы́плата) ча́сткамі;
произвести́ упла́ту зрабі́ць вы́плату (вы́плаціць);
упла́та до́лга вы́плата до́ўгу;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пла́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які даецца за плату, падлягае аплаце. Улічваючы новыя абставіны, у праграму гімназіі былі ўключаны польская мова і літаратура. Навучанне платнае — 15 злотых у месяц. С. Александровіч. Які атрымлівае грашовую ўзнагароду, плату за сваю работу. Платны работнік. // Звязаны з атрыманнем грашовай узнагароды, платы. Платная пасада.
2. Разм. Які карыстаецца чым‑н. за плату, павінен уносіць плату. А вучні з чыгункі былі платныя, складалі, такім чынам, даход настаўніку. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)