Пахо́д 1 ’перамяшчэнне атрада з пэўнымі мэтамі’, ’ваенныя дзеянні’ (ТСБМ, Шат.), ’бойкае месца, дзе ходзяць і ездзяць’ (слаўг., Яшк.), пахады́ ’дарогі, сцежкі’ (гл.). Укр. похід ’шэсце’, ’паходка’, рус. поход ’рух войска’, ’кампанія’, ’ход касяка рыб’, ’лёт пчалы’, ст.-рус. походъ ’вайна’, ’выступленне на вайну’, ’выхад на лоўлю рыбы’, польск. pochód ’паход, марш’, працэсія’, ’рад, ланцуг, смуга’, ’крок’, ’паходня, дошка на плыце’, н.-луж. pochod ’паходжанне, эвалюцыя’, ’марш’, в.-луж. pochod ’марш’, чэш., славац. pochod ’тс’, ’паходны рух’, ’шэсце’, ’працэс’, славен. pohòd ’марш’, ’адведзіны, візіт’, серб.-харв. по̀ход ’тс’, ’ад’езд, выезд, выхад’, макед., балг. по́ход. Прасл. poxodъ ’апраўленне, выхад, выезд’ < poxoditi. Да па‑ < прасл. po‑ (са значэннем пачатку дзеяння) і хадзі́ць (гл.). На бел. тэрыторыі па‑ набыло значэнне ’паступовае запаўненне пэўнай плошчы дзеяннем’.

Пахо́д 2 ’невялікі лішак (у вадзе, суме, ва ўзросце)’, тураў. похо́д ’тс’ (ТСБМ, Яруш., Шат., ТС). Укр., рус. поход ’тс’. Усходнеславянскае. Да паходзіць ’выходзіць з чаго-небудзь’ > ’выходзіць з лішкам’. Іншае развіццё значэння ’выходзіць з чаго-небудзь, аднекуль’, параўн. у бел. паходзіць ’мець падабенства, быць родам адкуль-небудзь’ (Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), похо́дзіць ’тс’ > похо́джы ’падобны’ (ТС), ’належаць паводле нараджэння да якога-небудзь класа, нацыі’, ’узнікаць, утварацца’ (ТСБМ). Да першага значэння паходзіць ’выходзіць з чаго-небудзь’ і суадноснага з ім паход ’лішак’ можна прывесці паралель з літ. pértekėti ’працякаць’, ’перацячы, пераліцца’, pértekti ’мець у дастатку, удосталь’ і per̃teklius ’лішак’, у той час як літ. atliekà, ãtliekas, atlaikà, liẽkana ’лішак’ суадносяцца з lìkti ’заставацца, пакідаць’, якое (як і бел. лі́шак < прасл. lixъ) узыходзіць да і.-е. *leik​u̯‑so‑ ’пакідаць’ (Трубачоў, Эт. сл., 15, 91).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

басата́, ‑ы, ДМ ‑це, ж., зб.

Лаянк. Галадранцы, басякі. Лепш не чапаў бы Харытон галадранай басаты. Баранавых. // Разм. груб. Пра хлапчукоў, якія любяць рабіць шкоду. [Дзядзька да Косціка:] — Ты чаго тут тырчыш? Мо ў хату залезці хочаш? А ну марш адсюль, басата... Арабей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

павыціска́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.

1. Націснуўшы, выламаць усё, многае. [Бабка:] — Ну, марш ад акна! Шыбы яшчэ павыціскаеце. Каліна. Акуляры свае [Завішнюк] здымае і ўсё трэ і трэ, аж, здаецца, шкло павыціскае. Пташнікаў.

2. Сціснуўшы, прымусіць выступіць на паверхню ўсё, многае. Павыціскаць сок з лімонаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цырымо́нны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да цырымоніі, звязаны з ёю. Цырымонны крок. Цырымонны марш. □ Якімку з Уладзікам.. [Дубоўскі] сустрэў цырымонным паклонам. Курто.

2. Які адпавядае патрабаванням этыкету; які захоўвае правілы этыкету. І гэта былі такія цырымонныя людзі, што ледзь не набілі лбы. «Звязда».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прасвіста́ць сов.

1. просвисте́ть, просвиста́ть;

п. два разы́ — просвисте́ть два ра́за;

салаве́й ~та́ў усю́ ноч — солове́й просвисте́л (просвиста́л) всю ночь;

~та́ла над галаво́й ку́ля — просвисте́ла над голово́й пу́ля;

2. просвисте́ть, просвиста́ть;

п. марш — просвисте́ть (просвиста́ть) марш;

3. перен., прост. (зря израсходовать) просвиста́ть;

п. гро́шы — просвиста́ть де́ньги

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

просвисте́ть сов.

1. (издать свист) прасвіста́ць, засвіста́ць, сві́снуць;

2. (исполнить свистом) прасвіста́ць;

просвисте́ть марш прасвіста́ць марш;

3. (пролететь со свистом) прасвіста́ць;

просвисте́ла над голово́й пу́ля прасвіста́ла над галаво́й ку́ля;

4. (какое-то время) прасвіста́ць;

всю ночь под окно́м просвисте́л солове́й усю́ ноч пад акно́м прасвіста́ў салаве́й.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

рэ́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., што і без дап.

Разм. Сказаць што‑н., абазвацца. Цітковы словы мелі нейкую магічную сілу: пасля іх ніхто больш і слова не рэкнуў, усе паснулі. Лобан. — Не бабскае гэта дзела! Марш у запечак і — ні рэкні! — крычыць са злосцю бацька. Паўлаў.

•••

Рэкнуць славечка — неабдумана, неасцярожна сказаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

заигра́ть сов.

1. заігра́ць;

орке́стр заигра́л марш арке́стр зайгра́ў марш;

2. (часто исполняя, испортить) зайгра́ць;

заигра́ть пье́су зайгра́ць п’е́су;

3. (засверкать, засиять) пача́ць пераліва́цца, зазіхаце́ць, заззя́ць, заблішча́ць, заіскры́цца, запунсаве́ць;

со́лнце заигра́ло на пове́рхности воды́ со́нца заззя́ла (пачало́ пераліва́цца) на паве́рхні вады́;

румя́нец заигра́л на щека́х румя́нец запунсаве́ў на шчо́ках;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пляск, ‑у, м.

Разм.

1. Гук, які атрымліваецца пры ўдары чым‑н. па вадзе або вады аб што‑н. Праз момант пачуўся глухі пляск вады. Колас.

2. Гук, які атрымліваецца пры ўдары далоні аб далонь або далонню па чым‑н. Вечар. Тэатр. Далоняў пляск. Дудар. Марш заканчваецца гучным пляскам далоні па стале. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

га́ркнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак. і аднакр.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Злосна гаўкнуць (пра сабаку).

2. што і без дап. Разм. Моцна і адрывіста крыкнуць. Гаркнуў дзед на ўсё горла: — Музыку, марш вясельны! Лынькоў. // Прыкрыкнуць на каго‑н. Антось гаркнуў цераз стол на жонку, і бабская лаянка спынілася. Чарот.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)