я́вачны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да яўкі (у 1 знач.). Явачныя дні. Явачны час.
2. Які мае адносіны да яўкі (у 2 знач.), з’яўляецца яўкай. Заданне было тэрміновае: вынесці з друкарні шрыфты і даставіць іх на явачную кватэру. «Звязда». Ты прыцемна будзеш у Шацку, Пранікнеш у змроку цішком... А знаеш Чурыліху? Швачку? У швачкі наш явачны дом. Бялевіч.
•••
Явачным парадкам — без папярэдняй згоды, дазволу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дасягну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ну́ў, -ну́ла, -лі́; -ні́; -ся́гнуты; зак., чаго.
1. Дайсці, даехаць і пад. да пэўнага месца.
Лодка дасягнула сярэдзіны ракі.
2. Распаўсюджваючыся, дайсці да якога-н. месца, да чаго-н. (пра гукі, пахі і пад.).
Пах з кухні дасягнуў пакоя.
Чуткі дасягнулі вёскі.
3. Дайсці да якога-н. узроўню ў сваім развіцці, праяўленні, у якіх-н. зменах.
Мароз дасягнуў 30°.
4. Дажыць да якога-н. узросту.
Д. паўналецця.
Д. глыбокай старасці.
5. Дамагчыся чаго-н., якой-н. мэты.
Д. згоды.
Д. поспехаў у навуцы.
|| незак. дасяга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. дасягне́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сва́таць, -аю, -аеш, -ае; незак., каго-што.
1. каму. Прапаноўваць каго-н. у мужы ці ў жонкі.
Сваталі яму многа дзяўчат.
2. Прасіць згоды на шлюб з кім-н. (у жанчыны або ў яе радні).
С. дачку суседа.
3. перан. Настойліва прапаноўваць што-н. (заняць якую-н. пасаду, выступіць у каго-н. або выкарыстаць што-н., назначыць у якасці каго-н. і пад.; разм.).
С. у кіраўнікі.
|| зак. пасва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны, сасва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны, вы́сватаць, -аю, -аеш, -ае; -аны і усва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны.
|| наз. сва́танне, -я, н. і сватаўство́, -а́, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адмо́віць, ‑моўлю, ‑мовіш, ‑мовіць; заг. адмоў; зак.
1. Не задаволіць чыёй‑н. просьбы, патрабавання; не згадзіцца даць што‑н., каму‑н. У Валодзі многа, вельмі многа сяброў-прыяцеляў, якім ён дапамагае, і яны яму ні ў чым не адмовяць. Вішнеўскі. // Абмежаваць у чым‑н., пазбавіць чаго‑н. Адмовіць сабе ва ўсім неабходным.
2. Не даць згоды на шлюб. Вера прыйшла.. з намерам адмовіць сватам, як раіла маці, з павагаю, не трацячы сваёй годнасці. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зго́дна, прысл. і прыназ.
1. Прысл. да згодны (у 3–6 знач.).
2. прысл. У знак згоды; сцвярджальна. Капітан усміхнуўся і згодна кіўнуў галавой. Алешка.
3. прыназ. з Д. У адпаведнасці з чым‑н. Згодна загаду. Згодна абавязку. Згодна ўказу. □ [Андрэй] намагаецца ўспомніць, якія словы павінен сказаць далей згодна плану, што распрацоўваўся шэсць гадоў. Мехаў.
4. прыназ. з Т. Тое, што і згодна (у 3 знач.). [Вушман:] Генерал Готберг з’явіўся згодна з вашым загадам. Кучар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
учапі́цца, учаплю́ся, учэ́пішся, учэ́піцца; зак.
1. за каго-што, у каго-што. Моцна ўхапіцца за каго-, што-н. або ўплесціся за што-н., у што-н.
У. за борт машыны.
У. ў валасы.
2. за што. Зачапіцца за што-н.
Кручок вуды ўчапіўся за водарасці.
3. чым за што. Закрануць што-н. у час руху.
У. воссю калёс за шула варот.
4. перан., за што. Тое, што і ухапіцца (у 2 знач.).
У. за думку.
5. за кім-чым. Далучыцца самавольна, без папярэдняй згоды да тых, хто ідзе куды-н.
За намі ўчапіўся сабака.
|| незак. учэ́плівацца, -аюся, -аешся, -аецца (да 1 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рознагало́ссе, ‑я, н.
1. Бязладныя галасы, гукі. Каровы .. вадзілі дзікавата галовамі, настаўлялі рогі, слалі на людское рознагалоссе тужлівае рыканне. Мележ. Дарога была пустэльная і ціхая, затое лес поўніўся птушыным рознагалоссем. Хадкевіч.
2. Супярэчлівасць, няўзгодненасць (слоў, думак і пад.). Рознагалоссе ў паказаннях сведак.
3. Адсутнасць згоды, адзінства ў поглядах, думках, інтарэсах. Усе прытрымліваліся адзінай думкі: фашыста біць нягледзячы ні на снягі, ні на марозы. Былі некаторыя рознагалоссі аб спосабах зімовага размяшчэння. Лынькоў. Былі ў Патапавіча рознагалоссі з Маханьком і ў іншых пытаннях. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ула́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак.
1. што. Давесці да жаданага канца, да згоды.
У. справу.
У. спрэчнае пытанне.
У. канфлікт.
2. каго (што). Змясціць, прыстроіць куды-н.; дапамагчы паступіць на работу, вучобу.
У. хворага ў шпіталь.
У. на кватэру.
У. юнака на працу.
3. каго-што. Зручна размясціць, палажыць, паставіць.
У. калодачны вулей на дрэве.
4. каму. Унаравіць, дагадзіць (разм.).
Гэтаму чалавеку цяжка ў.
5. што. Прывесці ў належны парадак; зрабіць прыгодным для карыстання (разм.).
У. усё ў хаце.
У. станок.
6. Паспець прыбыць куды-н. у пэўны час (разм.).
Уладзіў пад самы абед.
|| незак. ула́джваць, -аю, -аеш, -ае (да 1—6 знач.).
|| наз. ула́джванне, -я, н. (да 1—3 і 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
знак, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Метка, прадмет, якім абазначаецца, выражаецца што-н.
Знакі адрознення (умоўныя абазначэнні на форменным адзенні, якія паказваюць род войск, званне і пад.). Знакі ўзнагароды (пра ордэны, медалі). Грашовы з. (крэдытны білет). З. паштовай аплаты (марка).
2. Знешняе сведчанне, прымета чаго-н.
Знакі ўвагі.
Нядобры з.
Маўчанне — з. згоды.
3. Жэст, рух, якім сігналізуюць, паведамляюць што-н.
Падаць з. галавой.
◊
Пад знакам чаго (высок.) — кіруючыся якой-н. ідэяй, якім-н. імкненнем.
Пад знакам барацьбы за міжнародную бяспеку.
У знак чаго — як сведчанне, доказ чаго-н., выяўляючы, паказваючы што-н.
У знак памяці.
У знак пратэсту.
|| прым. зна́кавы, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.; спец.).
Знакавая сістэма (сістэма знакаў як сродак камунікацыі ў 2 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паміры́цца, ‑міруся, ‑мірышся, ‑мірыцца; зак.
1. з кім-чым і без дап. Спыніць спрэчку, дайсці да згоды, пачаць жыць у згодзе. Цяпер і сам сабе не рад. Не спіцца, не ляжыцца. Ці не вярнуцца лепш назад Ды з другам памірыцца? Танк. [Іван:] — Між намі прабегла чорная кошка. Што, не верыш? Ужо былі памірыліся, ды сёння зноў паспрачаліся. Ваданосаў. У дарозе маці мала размаўляла з бацькам, але Люся ведала: скора яны памірацца. Даніленка.
2. на чым. Здаволіцца чым‑н., згадзіцца на што‑н. Урэшце [маці з Колем] памірыліся на тым, што Коля захапіў з сабою пару самых большых гарачых грачанікаў з кавалкам сала ў прыдачу. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)