Пла́ваць ’перамяшчацца ў вадзе’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ), пла́выць ’тс’ (Бяльк.), ’знаходзіцца на паверхні вады’ (Сл. ПЗБ), (перан.) ’хадзіць па глыбокім снезе’ (Юрч. СНЛ). Укр. пла́вати, рус. пла́вать, чэш. plavati, славац. plávať, старое харв. plȁvati, балг. пла́вам, ст.-слав. плавати ’тс’. Прасл. *plavati, plavajǫ — пераўтварэнне фактытыва *plaviti пад уплывам ітэратыўных форм на *‑vati — усе узыходзяць да *pluti, plovešь > плыць (гл.) (Міклашыч, 252; Траўтман, 223; Фасмер, 3, 271; Махэк₂, 462–463; Бязлай, 3, 51).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Со́ўпацца, со́впатысь ‘сноўдацца, совацца’, совпну́тысь ‘таркануцца, усунуцца’ (Сл. Брэс.), со́впатыся ‘соўгацца, таптацца’ (пін., Нар. лекс.). Укр. палес. со́впатис ‘цягнуцца па снезе або балоце’, совпну́ти ‘торкнуць’, перан. ‘папракнуць’, совпну́тысь ‘торкнуцца, штурхнуцца’. Анікін (Этимология–1982, 67) узнаўляе прасл. *sъlpati sę, *sъlpnǫti (sę) на аснове семантычнага паралелізму польск. wytknąć (język, palec) ‘вытаркнуць (язык)’ і wysalapić (język) як сіноніма гэтага выразу; далей гл. салупаць. Менш пераканаўча ЕСУМ (5, 343), дзе мяркуецца аб кантамінацыі со́вати або совгати і човпти ‘чаўпці’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сулды́га ’частка нагі ад калена да пяткі’ (Нас., Бяльк., Байк. і Некр.), ’вялікая костка’, перан. ’нага’ (Юрч.), сулды́жжа зборн. (мсцісл., З нар. сл.), сулды́жка ’частка рукі ад пляча да локця’, ’ніжняя частка галёнкі’ (Мат. Маг.), ’костка, масол’ (Бяльк.), ’вялікая костка’ (Юрч. Вытв.). Укр. дыял. сулды́га ’шчыкалатка’. З *sǫ‑lъdyga (гл. ладыга) (Міклашыч, Vergl. gr., 2, 285; ЕСУМ, 5), роднаснае *lydъka (гл. лытка), адлюстроўвае карнявы вакалізм у ступені рэдукцыі (Слаўскі, 5, 391; Бязлай, 2, 145).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падда́цца, -а́мся, -асі́ся, -а́сца; -адзі́мся, -асце́ся, -аду́цца; -а́ўся, -ала́ся, -ало́ся; -а́йся; зак.
1. Уступіць пад націскам, не стрымаць напору.
Дрэва паддалося вострай піле.
П. на ўгаворы (перан.). Не п. на правакацыю (перан.).
2. Даць сябе злавіць, схапіць, не аказаўшы супраціўлення пры нападзе.
Не п. ворагу.
|| незак. паддава́цца, -даю́ся, -дае́шся, -дае́цца; -даёмся, -даяце́ся, -даю́цца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
палымне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак.
1. Ярка гарэць, палаць; знішчацца ў агні.
Хаты палымнелі ў агні.
2. Набываць колер полымя; вылучацца колерам полымя, яркай чырвонай афарбоўкай.
На ўсходзе палымнела зара.
Палымнее чырвоная рабіна (перан.).
3. Пакрывацца румянцам.
Палымнее твар.
4. перан. Быць ахопленым якім-н. моцным пачуццём.
П. сэрцам.
Палымнее агонь помсты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
во́дгук, -у, мн. -і, -аў, м.
1. Адбіццё гуку, водгулле, рэха.
2. Слабы гук, які даносіцца здалёку.
В. страляніны.
3. перан. Спачувальныя адносіны, салідарнасць з чым-н.
Знайсці в. у сэрцы.
В. на чужое гора.
4. перан., чаго. Тое, што з’яўляецца вынікам чаго-н., адказам на якія-н. падзеі, з’явы.
Водгукі мінулага.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лаві́раваць, -рую, -руеш, -руе; -руй; незак.
1. Пра паруснае судна: рухацца супраць ветру, мяняючы напрамак курсу.
2. перан. Рухацца не прама, абмінаючы перашкоды.
Л. паміж машынамі.
3. перан. Умела выходзіць з цяжкага становішча, ухіляцца ад чаго-н.
Л. у палітыцы.
|| зак. злаві́раваць, -рую, -руеш, -руе; -руй (да 2 знач.).
|| наз. лаві́раванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
раскле́іцца, -кле́юся, -кле́ішся, -кле́іцца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разысціся ў месцах склейкі.
Канверт расклеіўся.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Разладзіцца, расстроіцца (разм.).
Вяселле расклеілася.
3. перан. Занемагчы, стаць вялым, слабым, заняпасці духам (разм.).
Бабуля занемагла, зусім расклеілася на старасці год.
|| незак. раскле́йвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
заслані́ць, -ланю́, -ло́ніш, -ло́ніць; -ло́нены; зак., каго-што.
1. Закрыць, загарадзіць сабой або чым-н.
З. святло.
З. печ.
Што табе розум засланіла? (перан., безас.; разм.).
2. перан. Адсунуць на задні план, замяніць сабой.
Гэта моцнае, радаснае пачуццё засланіла ўсе астатнія.
3. безас. Закласці.
У грудзях засланіла.
|| незак. засланя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
змякчы́цца, -чу́ся, -чы́шся, -чы́цца; -чы́мся, -чыце́ся, -ча́цца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць больш мяккім, эластычным.
Скура змякчылася.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.) перан. Аслабець, зменшыцца.
Боль змякчыўся.
Гнеў змякчыўся.
3. перан. Стаць менш суровым.
Бацька змякчыўся.
Сэрца змякчылася.
|| незак. змякча́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. змякчэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)