таі́цца, таю́ся, то́ішся, то́іцца; незак.
1. Не расказваць чаго-н., утойваючы ад іншых; праяўляць скрытнасць.
Гаварыць і не т.
2. Хавацца.
Т. пад кустом.
3. Быць, існаваць у кім-, чым-н. у схаваным выглядзе, не праяўляючыся.
У душы таілася трывога.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
распа́сціся, 1 і 2 ас. не ўжыв., -падзе́цца; распа́ўся, -па́лася; зак.
1. Раскласціся на састаўныя часткі; разваліцца.
Малекула распалася на атамы.
2. перан. Раздзяліўшыся на часткі, перастаць існаваць.
Аб’яднанне распалася.
|| незак. распада́цца, -а́ецца.
|| наз. распадзе́нне, -я, н. і распа́д, -у, М -дзе, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жыццяздо́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Здольны падтрымліваць і захоўваць жыццё (у 2 знач.).
2. перан. Здольны існаваць і развівацца; прыстасаваны да жыцця (у 7 знач.). Жыццяздольны калектыў. Жыццяздольныя расліны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бытава́ць, ‑туе; незак.
Існаваць, мець пашырэнне, месца, быць вядомым. Колас ўжываў шмат слоў і выразаў, якія з аднолькавым правам бытуюць у рускай і беларускай мовах, але ніколі не рабіў штучных калек. Юрэвіч. Ва ўсім цяпер раскрываўся перад .. [Марынаю] новы сэнс, быццам усё, што жыло і бытавала навокал яе, стала раптам такім, якім павінна было быць заўсёды. Чорны. // Прадаўжаць існаваць. У Кушлянах да гэтага часу бытуе нямала вусных расказаў пра Францішка Багушэвіча. «Маладосць».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
несумяшча́льны, ‑ая, ‑ае.
Такі, які не можа існаваць, спалучацца з чым‑н. Часам сутыкаліся паміж сабою прынцыпова несумяшчальныя пункты погляду, розныя арыентацыі, неаднолькавае разуменне шляхоў развіцця беларускай літаратуры. Перкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Варня́цца ’марнець (адносна слабага чалавека)’ (КЭС); ’ледзь жыць, існаваць, вельмі мала працуючы па слабым здароўі ці па старасці’ (Янк. I, 46). Няясна. Няма адпаведнасцей у суседніх мовах.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адме́рці, 1 і 2 ас. не ўжыв., адамрэ́; адмёр, -мёрла; зак.
1. Страціць жыццяздольнасць, стаць нежывым, загінуць (пра часткі якога-н. арганізма, расліны).
Клеткі тканак адмерлі.
2. перан. Перастаць існаваць, знікнуць (пра грамадскія з’явы, асаблівасці быту і пад.).
Старыя звычаі адмерлі.
|| незак. адміра́ць, -а́е.
|| наз. адміра́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ме́цца, ма́юся, ма́ешся, ма́ецца; ма́йся; незак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Быць у наяўнасці; знаходзіцца, існаваць.
Маецца запас харчоў.
2. Адчуваць сябе.
Як вы маецеся?
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), з інф. Аб тым, што павінна быць.
Меўся ўчора прыехаць.
◊
Маецца на ўвазе — мяркуецца, падразумяваецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тлець, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., тле́е; незак.
1. Гніючы, разбурацца; трухлець, парахнець.
Тлее апалае лісце.
2. Гарэць без полымя; слаба падтрымліваць гарэнне.
Асіна не гарыць, а тлее.
3. перан. Існаваць скрыта, слаба праяўляцца дзе-н. (пра жыццё, пачуцці і пад.).
У душы тлела надзея.
|| наз. тле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Не жываце́й! ’сцеражыся’ (полац., Нар. лекс.), не жыватий! (вокрык з пагрозай) ’жыў не будзеш’ (Растарг.). Да жыватиць ’цешыцца здароўем’ (Нас.), параўн. палес. жывотітэ ’груб. існаваць’ (драг., Нар. лекс.), усе да жывот ’жыццё’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)