Мах 1 ’адзін хуткі рух чым-небудзь у паветры’, ’промах’, ’вялікі кавалак, прастора (поля)’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Шат., Бяльк.), мсцісл. мах! махінь! махунь! ’пра лёгкае шпурлянне’ (Нар. лекс.), мах, махць! — для імгненнага руху (Сл. ПЗБ), ’умомант’, на махі ’ўзмахамі’, ’жэстамі (аб мове глуханямых)’ (ТС). Утворана ад дзеяслова маха́ць (гл.).
Мах 2, махі́, махе́ц ’вельмі вялікі, высокі чалавек’, махонец ’велікан’, ма́хоць, ма́хінь ’велічэзнасць’ (ТС). У выніку развіцця семантыкі лексемы мах 1 ’мах’ > ’вялікі мах’. Параўн. і дзеяслоў вы́махаць ’вырасці вялікім’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
разгле́дзецца сов.
1. (сориентироваться) осмотре́ться;
я тут яшчэ́ не ~дзеўся — я здесь ещё не осмотре́лся;
2. (понять свой промах) оду́маться;
по́зна я ~дзеўся — по́здно я оду́мался
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дарава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е; -ру́й; -рава́ны; зак. і незак.
1. што і за што. Зняць (знімаць) віну за што-н.
Усё можна д., толькі не хлусню.
Гэты промах мы можам яму д.
Вы мне даруйце за маю нетактоўнасць.
2. зак. Падарыць, узнагародзіць.
Д. зняволенаму волю.
Д. грамату.
3. зак., што, каму. Вызваліць ад якога-н. абавязацельства.
Д. доўг.
4. у знач. пабочн. сл. дару́й(це). Ужыв. пры звароце да каго-н. з просьбай прабачыць за што-н.
Даруйце, я затрымаўся.
◊
Дараваць жыццё — памілаваць асуджанага да пакарання смерцю.
|| зак. падарава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е, -ру́й; -рава́ны (да 1 і 2 знач.).
|| наз. дарава́нне, -я, н. (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
плоша́ть несов.
1. (делать оплошность) разг. рабі́ць про́мах; памыля́цца; (уступать в чём-л.) паддава́цца;
не плоша́й! не рабі́ про́маху!, не памыля́йся!, не паддава́йся!;
2. (становиться хуже) прост. станаві́цца го́ршым, слабе́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прамахну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
1. Не трапіць у цэль (страляючы, кідаючы і пад.). Баярскі стрэліў у машыніста, але прамахнуўся. Гурскі. [Іна] кінула.. [Асташонку] скамечаную кашулю, але прамахнулася, і адзежына ўпала ў ваду. Ваданосаў. [Алесь], мусіць, хацеў ударыць па галаве, але з гарачкі прамахнуўся і моцна выцяў трактарыста па плячы. Адамчык.
2. перан. Зрабіць промах, памыліцца. Шугай узяў Язэпа пад руку, адвёў убок. У яго позірку Язэп убачыў нейкую трывогу. — Прамахнуліся мы, таварыш Каліна, — сказаў ён, — але цяпер адступаць няма куды. Асіпенка. Мужчына, убачыўшы, што не прамахнуўся, павёўшы з .. [Алаізай] гутарку ў такім тоне, таксама засмяяўся. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прору́ха ж., разг. (ошибка) памы́лка, -кі ж.; про́мах, -ху м.;
◊
и на стару́ху быва́ет прору́ха посл. ≅ конь на чатыро́х нага́х, і то спатыка́ецца; і хі́тры ліс у па́стку трапля́е; і на дзе́ўку грэх быва́е.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
схі́біць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; зак.
Разм.
1. Не трапіць у цэль, прамахнуцца. Першы стрэл жандара немінуча зваліў бы каня, і першы стрэл мог быць смяротны для яго, Мусатава, калі ў адказ грымнуць пісталеты ворага. Гэты не схібіць. Караткевіч. А я ўсё-такі не ведаў, ці насмерць забіў таго гада. А мо толькі параніў? Вельмі ж хваляваўся, рука магла схібіць. Сабаленка. [Лапецька:] — Паляванне — спорт для маладых і дужых. Дык не,.. [дзядзька Ціхон] яшчэ поўзае, пнецца давесці, што яго вока не схібіць. Паслядовіч.
2. перан. Зрабіць промах; памыліцца. [Зайчык] насцярожыўся, падрыхтаваўся, каб не схібіць, не пралічыцца. Мележ. У свядомасці цюкнула думка, што схібіць цяпер нельга інакш яны абодва загінуць. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рассчи́тываться
1. в разн. знач. разлі́чвацца; (сводить счёты — ещё) раскві́твацца;
рассчи́тываться с рабо́чими разлі́чвацца з рабо́чымі;
рассчи́тываться за опло́шность разлі́чвацца за про́мах (памы́лку);
2. (расплачиваться за кого-, что-л.) распла́чвацца;
рассчи́тываться за свой посту́пок распла́чвацца за свой учы́нак;
3. страд. разлі́чвацца; см. рассчи́тывать 1.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заўва́жыць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; зак.
1. каго-што. Успрыняць якімі‑н. органамі пачуццяў; убачыць, адчуць, пачуць. Заўважыць святло. Не заўважыць холаду. □ Праз пяць хвілін падняўся агонь з зямлі ў некалькіх месцах. На зямлі льга стала заўважыць хвойную іголку. Чорны. [Марынка] ўстала, паправіла сукенку, і Паходня.. ссутуліўся, некалькі здзіўлены, што яна як бы і не заўважыла яго слоў. Хадкевіч. // Разгледзець, падмеціць, зрабіць якое‑н. назіранне. Сябры не заўважылі маёй разгубленасці толькі таму, што якраз у гэты момант аднекуль здалёк пачуліся выбухі. Карпюк.
2. каго-што. Звярнуць асаблівую ўвагу на каго‑, што‑н. Што іменна ён быў павінен зрабіць — гэтага Васіль пакуль не ведаў, але быў упэўнены, што зробіць шмат, што яго заўважаць і па-сапраўднаму ацэняць. Шашкоў.
3. каго-што. Адзначыць, запомніць па якіх‑н. прыметах. — Заўваж месца і ідзі скажы, што тут ляжыць ранены палкоўнік. Чорны. — Раю заўважыць гэту расліну, — са смехам сказаў Мірон, — табе яна можа спатрэбіцца. Маўр.
4. Выказаць думку, уставіць заўвагу ў час размовы з кім‑н. — Трэба залічыць дзеда ў рады Чырвонай Арміі і выдаць яму стрэльбу, як чырвонаармейцу, — не то жартліва, не то сур’ёзна заўважыў адзін з ротных камандзіраў. Колас. // каму. Зрабіць заўвагу, выгаварыць за які‑н. промах, памылку, недахоп. — Павінен вам заўважыць, — спыніў .. [Кац] кліента, які ўжо збіраўся выходзіць з рэстарана, — вы непрыстойна паводзілі сябе. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нело́вкость
1. (свойство, качество) няспры́тнасць, -ці ж.; няўме́ласць, -ці ж.; нязгра́бнасць, -ці ж.; няскла́днасць, -ці ж.; няёмкасць, -ці ж., нязру́чнасць, -ці ж., невыго́днасць, -ці ж.; няўда́чнасць, -ці ж., няўда́ласць, -ці ж.; нятра́пнасць, -ці ж.;
нело́вкость движе́ний нязгра́бнасць ру́хаў; см. нело́вкий;
2. (неудачный поступок) няёмкасць, -ці ж.; (промах) прама́шка, -кі ж.; няёмкі (няўда́лы) учы́нак;
допусти́ть ряд нело́вкостей дапусці́ць шэ́раг прама́шак (няўда́лых учы́нкаў);
3. (чувство стеснительности) няёмкасць, -ці ж., нязру́чнасць, -ці ж.; (смущение) збянтэ́жанасць, -ці ж.; (стыд) со́рам;
почу́вствовать нело́вкость адчу́ць няёмкасць (со́рам).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)