венге́рка, ‑і, ДМ ‑рцы; Р мн. ‑рак; ж.
1. гл. венгры.
2. Куртка з нашытымі папярочнымі шнурамі. На салдатах былі чорныя венгеркі і чорныя шапкі. Лынькоў.
3. Бальны танец, запазычаны ў венграў.
4. часцей мн. (венге́ркі, ‑рак). Пашыраны сорт сліў фіялетавага колеру.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кру́пнік 1, ‑у, м.
Крупяны суп; крупеня. Ужо з’елі верашчаку, яе месца заняў на стале забелены прасяны крупнік. Гурскі.
кру́пнік 2, ‑у, м.
Хмельны мядовы напітак, пашыраны раней на Беларусі. — Добра, — сказаў тоўсты Іван і закругленым рухам разліў па чарках крупнік. — Карты на стол. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
трапі́чны 1, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да тропікаў; размешчаны ў тропіках. Трапічная зона. Трапічныя краіны. // Уласцівы тропікам, пашыраны ў тропіках. Трапічныя хваробы. Трапічны лівень. Трапічная гарачыня. // Прызначаны для тропікаў. Трапічны шлем.
•••
Трапічны год гл. год.
трапі́чны 2, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і тропавы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
анто́наўка, ‑і, ДМ ‑наўцы; Р мн. ‑навак; ж.
1. Пашыраны сорт зімовай яблыні, на якой растуць буйныя, жоўтыя, віннакіслыя яблыкі. Пад цяжарам пахучых залатых яблыкаў згіналі да зямлі галіны антонаўкі. Васілевіч.
2. Плод гэтай яблыні. За хатамі спеюць улетку антонаўкі. Чорны. Паліліся антонаўкі сокам густым, Абцяжарылі нізкія яблыні. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Маладажэня, молодожэня ’хлопец ці дзяўчына перад вяселлем’ (ТС). Відавочна, з польск. młodożeństwo ’тс’, młodożeniec ’малады’. На Палессі пашыраны назвы малады і маладая ’шлюбная пара ў час вяселля’. Параўн., аднак, серб.-харв. младо́жења ’жаніх’, ’малады (у час вяселля)’. Магчыма, гэта палескі архаізм.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лаха́рдзік ’ласункі’ (Касп.), светлаг. ла́харды ’тс’ (Мат. Гом.), лахардзікі ’прысмакі’ (Мат. Маг.), бялын. ла́хырдзік ’пачастунак’, ла́хырдзіцца ’ласавацца’, ла́хырдна ’прыемна, смачна’, ла́хырднік ’ласун’, ла́хырдніца ’ласуха’, ла́хырдны ’смачны’ (Яўс.). Германізм, пашыраны, відаць, праз ідыш. Параўн. ням. lecker ’апетытны, смачны’, Leckerhaftigkeit ’цяга да пачастункаў’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пі́льня ’тартак’ (Варл.), ’лесапільня’ (пух., Сл. ПЗБ), укр. харк. пи́льня ’тс’, рус. пи́льня ’месца, дзе пілуюць лес пры дапамозе вады, парай, коньмі’. Да пілі́ць 1 (гл.). Суф. ‑ня ўзыходзіць да прасл. ‑ьnʼa, параўн. kolьnʼa ’дрывотня’, stajьnʼa ’стайня’, які пашыраны пераважна на паўн.-слав. тэрыторыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
простёртый книжн.
1. (протянутый) вы́цягнуты; (о руках — для рукопожатия) праця́гнуты; (поданный) пада́дзены; (распростёртый) распасцёрты;
2. перен. (устремлённый) распасцёрты; (расширенный) пашы́раны; (направленный) накірава́ны; (обращённый) зве́рнуты.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ма́му́хна ’маці’ (Нас., Бяльк., Растарг., Нікан.; маг., Шн.). Рус. пск., смал. ма́му́хна ’тс’, цвяр. ’ласкавы зварот бабулі да ўнучкі’, польск. mamuchna ’маці’. Бел.-польская ізалекса. Менавіта ў бел. і польск. мовах пашыраны суфікс ‑ухн‑а (< прасл. ‑ux‑ъna) пры ўтварэнні пяшчотных назваў жанчын (Слаўскі, SP, 1, 75).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бэ́ра, ‑ы, ж.
1. Пашыраны ў Беларусі сорт позняй грушы, якая прыносіць буйныя жоўтыя салодкія плады. Ужо апранаючыся, [Коля] глянуў праз акно ў садок: ці калыша там вецер галінкі маладых бэр і антонавак? Якімовіч.
2. Плод гэтай грушы. Ранішнімі першымі замаразкамі мерзлі перад вокнамі спелыя бэры. Чорны.
•••
Лошыцкая бэра — беларускі селекцыйны сорт грушы.
Слуцкая бэра — сорт бэры, якая распаўсюджана ў Беларусі на Случчыне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)