экстраардына́рны, ‑ая, ‑ае.
Надзвычайны, рэдкі, які выходзіць за межы звычайных з’яў; незвычайны; проціл. ардынарны.
•••
Экстраардынарны прафесар (уст.) — пасада ў навучальнай установе, якую займаў звышштатны прафесар.
[Лац. extraordinarius.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Надвор ’падворак’: cèły nadwór (Пятк. 2). Узнікла ў выніку пераасэнсавання і зліцця прыназоўнікавай канструкцыі на двор: ’вонкі, за межы хаты’ > ’прастора па-за хатай’ > ’месца каля хаты, абмежаванае гаспадарчымі пабудовамі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
метафі́зік, ‑а, м.
1. Паслядоўнік метафізікі; проціл. дыялектык.
2. Уст. Філосаф, які вывучае пытанні, што выходзяць за межы вопыту.
3. перан. Чалавек, схільны да абстрактных разважанняў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́перціся, ‑пруся, ‑прашся, ‑прэцца; зак.
Разм.
1. Выйсці, вылезці адкуль‑н., пераадолеўшы перашкоды. Конь выперся з хлява.
2. Выдацца, высунуцца за межы чаго‑н. Выперціся наперад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павызнача́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Разм. Вызначыць — пра ўсё, многае або пра ўсіх, многіх. Павызначаць абавязкі. Павызначаць цэны. Павызначаць маршруты. Павызначаць дзяжурных. Павызначаць межы слупамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
размежава́цца, -мяжу́юся, -мяжу́ешся, -мяжу́ецца; -мяжу́йся; зак.
1. Раздзяліцца, устанавіўшы межы паміж землямі, уладаннямі.
Р. з суседзямі.
2. перан. Аддзяліцца, адасобіцца адзін ад аднаго ў выніку несупадзення, процілегласці інтарэсаў, поглядаў.
Р. з ідэйнымі праціўнікамі.
|| незак. размяжо́ўвацца, -аюся, -аешся, -аецца; наз. размяжо́ўванне, -я, н.
|| наз. размежава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сме́лы, -ая, -ае.
1. Які не ведае страху, адважны, рашучы.
С. юнак.
С. ўчынак.
2. Наватарскі, нязвыклы, арыгінальны.
Смелая тэма выступлення.
С. кампазіцыйны прыём.
3. перан. Які выходзіць за межы прынятага, не зусім сціплы.
Смелае дэкальтэ.
С. жарт.
|| наз. сме́ласць, -і, ж. (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́тырклы, ‑ая, ‑ае.
Які выступае, выдаецца за межы чаго‑н. На беразе возера здавён стаіць зямлянка. Яе заўважаеш па вытырклай трубе, канец якой прывараны да жалезнай бочкі. Карамазаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гры́жа, ‑ы, ж.
Хвароба, якая характарызуецца выхадам унутранага органа за межы поласці, у якой ён знаходзіцца, праз натуральную ці ненатуральную адтуліну ў гэтай поласці. Грыжа жывата. Грыжа мозга.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вынасны́, ‑ая, ‑ое.
1. Вынесены за межы чаго‑н. Вынасная графа.
2. Прыстасаваны для вынасу, пераносу. Вынасны ложак. Вынасная радыёстанцыя.
3. Спец. Высунуты наперад у выглядзе выступу. Вынасное судна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)