Мотачкі ’анучкі, якімі закручвалі ногі нябожчыка’ (ганц., Сл. ПЗБ). Да мата́ць (гл.). Аб суфіксе ‑ачк‑ гл. Сцяцко, Афікс. наз., 32.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мата́йза ’мужчынскі гальштук’ (Сцяшк.). З англ. neck‑tie ’гальштук’ (магчыма, праз польск. мову). Мена пачатку слова адбылася пад уплывам дзеяслова матаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Матыля́цца ’матляцца’, ’танцаваць (толькі ў адзін бок)’ (клец., Жыв. сл.), матыля́ць ’біць, узмахваючы’ (Нас.), ’махаць’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Да матляць < мата́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Матыга́ мот, круцель’ (гарад., Нар. лекс.). Рус. алан. моты́га ’ветраны, нясталы чалавек’. Да мот (< мата́ць). Аб суфіксе ‑ыга гл. Сцяцко, Афікс. наз., 182.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мату́н ’манюка, хлуслівы чалавек’ (Бяльк.; смарг., Сл. ПЗБ). Рус. моту́н ’мот; бясчэсны, непастаянны, безалаберны’. Да матаць (гл.). Суфікс той жа, што і ў муцю́н (< муці́ць ’хлусіць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ву́сы, -о́ў, адз. вус, ву́са, м.
1. Валасы над верхняй губой у мужчын.
Ён носіць в.
Адгадаваць в.
2. У жывёл: шчаціністыя валасы па баках верхняй губы.
Кот варушыць вусамі.
3. Тое, што і вусікі (у 2 і 3 знач.).
◊
І ў вус (сабе) не дзьме (разм.) — не турбуецца, не клапоціцца ні пра што.
Матаць (сабе) на вус што (разм.) — запамінаць з якой-н. мэтай, прымячаць.
Самі з вусамі (разм., жарт.) — не горшыя за іншых.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Матала́шка ’падстаўка для матавіла’ (слонім., Сцяшк. Сл.), (перан.) ’жанчына, якая шмат гаворыць без сэнсу’ (КЭС, лаг.). Ад ⁺матала́ха, якое да ⁺матала́ць < мата́ць (гл.). Суфікс ‑а‑л‑ перадае рэгулярнае, шматразовае дзеянне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мутовяз, муто́выз ’дзяга (учкур) у штанах’ (паўн.-усх. КЭС). Рус. мутове́з, муто́виз, муто́ва́с і інш. Да прасл. motovǫzъ < motati ’матаць’ і vǫzъ ’вузел’ (Фасмер, 2, 664). Гл. таксама мату́з, мотуз.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
замата́ць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Матаючы, закруціць вакол чаго‑н., навіць на што‑н. Заматаць канец вяроўкі за слуп.
2. чым. Разм. Абкруціць, абматаць чым‑н. Заматаць шалікам шыю. Заматаць рану бінтам.
3. перан. Разм. Стаміць, знясіліць рознай работай, клопатамі і пад. Яго зусім заматалі розныя непаладкі.
замата́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Разм. Пачаць матаць 1.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мата́ч ’матавіла’ (ваўк., Сл. ПЗБ), мата́шка ’прыстасаванне, на якое наматваюць ніткі з верацён’ (гродз., З нар. сл.; Сл. ПЗБ), мата́чка ’тс’ (Сцяшк.), ’вялікае верацяно для звівання пражы’ (Сл. ПЗБ). Да мата́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)