Verbum

анлайнавы слоўнік

◎ Крынжа́к ’далакоп’ (Сцяшк. Сл.)· Магчыма, да крыж© (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

разга́лак, ‑лку, м.

Абл. Месца, дзе што‑н. разгаліноўваецца ў розныя бакі; разгалінаванне. Крыж, што стаяў у пяску на разгалку дарог, абгарэў, счарнеў. Мележ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Крыжані́ца ’мяса з хрыбта свінні’ (Вешт.). Да крыж ₂ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

крыжо́вы, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да крыжа (у 1–5 знач.).

2. Які па форме нагадвае крыж. Крыжавае скляпенне.

•••

Крыжовы паход гл. паход.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Крыжа́лка ’тушаная бульба, парэзаная скрылямі’ (Янк. Мат.). Да крыж ₁ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

крыж, -а, мн. крыжы́, -о́ў, м.

1. Прадмет хрысціянскага культу ў выглядзе вертыкальнага стрыжня з адной або дзвюма папярочнымі перакладзінамі, на якім, згодна з Евангеллем, быў распяты Ісус Хрыстос; сімвал выратавання і збавення чалавецтва.

К. на купале царквы.

Нацельны к.

Крыжы на магілах.

2. У хрысціян: малітоўны жэст правай рукой, які сімвалізуе такі прадмет.

3. Фігура з дзвюх ліній, якія перасякаюцца пад прамым вуглом.

Намаляваць к.

4. Знак узнагароды, ордэн у форме такой фігуры.

Георгіеўскі к.

5. Ніжняя частка хрыбетніка, якая складаецца з пяці пазванкоў, злучаных з касцямі таза (спец.).

6. перан., адз. Пра цяжкі лёс, які выпаў на чыю-н. долю.

Цярпліва зносіць к. пакут.

○

Таварыства Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца — арганізацыя для аказання дапамогі ваеннапалонным, хворым, раненым, пацярпелым у вайну.

◊

Несці крыж — цярпліва пераносіць пакуты, выпрабаванні.

Ставіць крыж на кім-чым (разм.) — лічыць каго-, што-н. скончаным, больш не існуючым; траціць усякую надзею на каго-, што-н.

|| памянш. кры́жык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1, 3 і 4 знач.).

|| прым. крыжо́вы, -ая, -ае (да 1—5 знач.) і крыжавы́, -а́я, -о́е (да 5 знач.; спец.).

Крыжовы шлях.

Крыжавая косць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

костре́ц

1. (сорт мяса) сцягня́к, род. сцегняка́ м.;

2. (крестец) крыж, род. кры́жа м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

те́льник м.

1. (нижняя рубашка) прост. ні́жняя кашу́ля;

2. уст. (нательный крест) наце́льны крыж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

крыжано́сец, ‑носца, м.

1. Гіст. Удзельнік крыжовых паходаў, які першапачаткова насіў на адзенні крыж з чырвонай тканіны.

2. Жук, шкоднік злакаў, з чорным крыжападобным рысункам на жоўтых надкрылах.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Крыжава́нка ’парода дзікіх качак’ (З нар. сл.). Параўн. крыжанка (гл.). Паколькі большасць вытворных на ‑ачка паходзяць ад дзеясловаў, паралельна ад крыжанка ўтварылася форма крыжаванка (∼ крыжаваць) (Параўн. Сцяцко, Афікс. наз., 28–29). Да крыж (гл.). Так выглядае гэта птушка ў лёце. Ці, можа, пад уплывам ням. Kreuzente (Kreuz ’крыж’, Ente ’качка’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)