Прыко́снік ’клінок для замацавання касы’, прыко́сься ’лучок, прылада да касы, калі косяць збожжа, каб скошанае зграбалася і клалася касой у адну кучу’ (Бяльк.). Да каса́ 2 (гл.), параўн. рус. варонеж. при́кос ’клінок для замацавання ляза касы на касільне’, при́косок ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́люх ’ручка касы’ (ДАБМ). Узыходзіць да паток, якое з палюк (гл.). Параўн. рус. пачец ’ручка касы; ручка вясла; драўляны брусок; калок’. Да палёг! (гл.)
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́плесці, ‑плету, ‑плецеш, ‑плеце; зак., што.
1. Расплёўшы, выняць. Выплесці стужку з касы.
2. Разм. Сплесці старанна. Выплесці касу.
3. Разм. Зрасходаваць пляценнем.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́кнуць, ‑не; зак.
Разм. Аднакр. да покаць (у 2 знач.). Нінка здрыганулася. З касы ў яе выпала шпілька і покнула на падлогу. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Палю́к ’ручка касы’ (Сцяшк. Сл., Бір. Дзярж.), палюх (Сл. ПЗБ), пълʼук (ДАБМ, 831) ’тс’. Вытворнае ад палец, якое ў значэнні ’ручка касы’, прынамсі, шырока распаўсюджана ў рус. дыялектах (гл. СРНГ, 25), з дапамогай суф. -ук, ‑ух (параўн. Сцяцко, Афікс. наз., 178). Рус. навасіб. палюк ’ручка касы’, польск. paluch ’пальчык’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мяльта́шка ’мянташка’ (Янк. 2; жытк., Мат. Гом.). У выніку кантамінацыі лексем мільгиць і мянташка (гл.): пры вастрэнні касы мянташка мільгае то з аднаго, то з другога боку касы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бруі́сты, ‑ая, ‑ае.
Які бруіцца; струменісты. Эх вы, песні, мае песні, З ніў, з дуброў цяністых, Ад сярпа, касы, сякеры, Ад крыніц бруістых! Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
джа́ла, -а, мн. -ы, -аў, н.
1. Колючы орган ці частка цела жывёл і раслін для ўпрысквання атрутнага рэчыва.
Д. пчалы.
Змяінае д.
2. Вастрыё колючага ці рэжучага інструмента, прадмета.
Д. касы.
3. перан. Пра што-н. вострае, з’едлівае.
Д. сатыры.
|| памянш. джа́льца, -а, мн. -ы, -аў, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Кукрэ́ш ’ручка касы’ (ДАБМ). Да кукрыш (гл.)? Семантыка незразумелая.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Вало́чка, воло́чка ’ручка касы’ (ДАБМ, 831). Звязана з вал 3.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)