◎ Лёўкі ’запаленне калявушнай залозы’ (брасл., шальч., Сл. паўн.-зах.). Запазычана з літ. liaukos ’тс’; параўн. liauka ’залоза’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жвала ’васкавая залоза ў пчалы’ (палес., Лексика Пол., Шатал.). Рус. дыял. жва́ло ’сківіца бяззубай жывёлы’, укр. палес. жва́ло ’васкавая залоза ў пчалы’, серб.-харв. жва̏ло ’пашча, глотка; цясніна’, жва̏ље ’сківіца; сліна; цуглі; заедзі’, славен. žvála ’цуглі’. Макед. џвало ’рот звера’. Прасл. *žьv‑a‑l‑o ўтворана ад *žьv‑a‑ (гл. жава́ць) з суфіксам ‑л‑о. Скок, 3, 690.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
праста́та, ‑ы, ДМ ‑та́це, ж.
Спец. Няпарная залоза мужчынскага палавога апарату, размешчаная ў пачатку мочаспускальнага канала.
[Ад грэч. prostatas.]
прастата́, ‑ы́, ДМ ‑таце́, ж.
Уласцівасць простага (у 2, 7, 8 і 11 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яе́чка, ‑а, н.
1. Памянш.-ласк. да яйцо.
2. Парная мужчынская палавая залоза, што выпрацоўвае сперматазоіды і мужчынскія палавыя гармоны.
3. У батаніцы — устарэлая назва семязавязі.
•••
Як яечка — пра што‑н. добра зробленае, прыгожае. Тыдзень часу, і грэбля была б як яечка. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
му́скусны в разн. знач. му́скусный;
м. пах — му́скусный за́пах;
~ная зало́за — му́скусная железа́;
○ м. бык — зоол. му́скусный бык
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
жирово́й тлу́шчавы;
жировая промы́шленность тлу́шчавая прамысло́васць;
жирова́я железа́ тлу́шчавая зало́за;
жирово́е яйцо́ (без зародыша) баўту́н; (без скорлупы) вы́лівак.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Жалдо́бак ’камяк (у ежы)’ (Касп.). Няясна. Параўн. жолуд, жалубаць (жалапаць), жаўлак, калдуны (БРС). Рус. колобок і пад. Спалучэнне ‑лд‑ можа ўказваць на запазычаны характар, але гэта не ўносіць пакуль што яснасці. Трэба адзначыць рус. ярасл. жёлды ’залоза’, звязанае з жёлвь ’жаўлак’ (?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зяле́за ’жалеза’ (Багушэвіч, Мар. дыс.). Рус. дыял. зеле́зо, укр. залі́зо. Прасл. želězo (гл. жалеза 1). Формы на з‑ у выніку дыстантнай асіміляцыі, як зязюля, залоза (Сабалеўскі, Лекции, 143; Трубачоў, ВСЯ, 2 (1957), 31), ці ў сувязі з вар’іраваннем *gh — *gʼh. Параўн. яшчэ Іванаў, История славянских и балканских названий металлов, 1983, 100–101.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мінда́ль 1 ’расліна і плады Amigdalus’ (ТСБМ). З рус. миндаль (Крукоўскі, Уплыў, 73), якое з польск. migdał з другаснай назалізацыяй пад уплывам м‑ (Фасмер, 2, 623). З рус. мовы і мінда́ліна ’залоза ў глотцы’, ’жаўлак у горнай пародзе’ (ТСБМ, БелСЭ, 7).
Мінда́ль 2 ’медаль’ (Шат.). З меда́ль (гл.); ‑н‑ пад уплывам другаснай назалізацыі з пачатковага м‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарчы́ца 1 ’шырокая дошка’ (Некр. і Байк.; ашм. Стан.; Шат., Варл.), ’доўгая, шырокая і даволі тоўстая дошка’ (Нас.), ’вузкая дошка, цёс’ (Шымк. Собр.), тарчы́цы ’тонкія дошкі’ (Касп.), тырты́ця ’масніца’ (кобр., ЛА, 4). Ст.-бел. тартица, тарцица, тарчица, торчица, тертица, терцица ’драніца’, ’дошка’ (1555 г., Ст.-бел. лексікон, КГС) запазычана са ст.-польск. tarcica ’неапрацаваная дошка’, што ад tarty ’цёрты, пілаваны’, дзеепрыметніка ад trzeć ’церці’ (Брукнер, 566; Борысь, 626).
Тарчы́ца 2 (тарчы́ця) ’шчытападобная залоза’ (беласт., Сл. ПЗБ). З польск. tarczyca ’тс’, што да папярэдняга слова або да tarcza ’шчыт’ (гл. тарча) паводле знешняга падабенства.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)