абе́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Есці ў абедзенны час; есці абед. Зараз у сталоўцы магло свабодна абедаць чалавек сорак. Колас. Ніхто не ведае, як сірата абедае. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кроп, ‑у, м.
Аднагадовая травяністая расліна сямейства парасонавых з вострым прыемным пахам (ужываецца як прыправа да ежы). У садзе — гарачыня, асабліва ў абед. Пахне кропам, агуркамі. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Трапа́ч ’скарач, ручнік з “трапкамі” — доўгімі ніцянымі канцамі (махрамі), у якім насілі на поле абед’ (Бяльк.), ’ручнік’ (Скарбы). Відаць, з трапкач ’тс’, набліжанае да трапаць 1, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ца́рскі, -ая, -ае.
1. гл. цар.
2. Які адносіцца да манархіі на чале з царом.
Царская Расія.
Ц. рэжым.
3. перан. Вельмі багаты, раскошны.
Ц. абед.
○ Царская гарэлка — сумесь салянай і азотнай кіслот, якая растварае золата, плаціну і іншыя металы.
Царскія дзверы — пярэднія дзверы ў царкоўным іканастасе, што вядуць у алтар.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зва́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад зваць.
2. у знач. прым. Які атрымаў запрашэнне; запрошаны. Званы госць. □ Прыйшоў не званы, ідзі не сланы. Прыказка.
3. у знач. прым. З запрошанымі гасцямі (пра вечар, абед і пад.). Званы абед.
•••
Так званы — а) як звычайна называюць. Злева ад нас праходзіў так званы гасцінец, абсаджаны стогадовымі бярозамі. Рунец; б) ужываецца для вырашэння іранічным або адмоўных адносін да каго‑, чаго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перачы́сціць, ‑чышчу, ‑чысціні, ‑чысціць; зак., што.
1. Вычысціць, пачысціць усё, многае. Перачысціць усю зброю. □ Памылі падлогу, перачысцілі пасуду і нават згатавалі смачны абед. Якімовіч.
2. Вычысціць, пачысціць нанава, яшчэ раз.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
О́б’ядзь (*вобʼядзь) ’плюшнік’ (Сл. ПЗБ). Магчыма, народна-этымалагічнае тлумачэнне супадае тут (figura etymologica) з навуковым. Пар. «Обʼядзь была міз дарогу, каровы абʼядаліся» (Сл. ПЗБ, 3, 254). Да аб‑есці, гл. абед.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Махра́ч ’трапкач, саматканы ручнік з махрамі’, ’кавалак палатна з канчамі асновы’, ’ручнік, у якім носяць абед на поле’ (Юрч., Бяльк., Растарг., паўн.-зах., Сл. ПЗБ; астрав., Сцяшк. Сл.; КЭС, лаг.). Да махры́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
растрыво́жыцца, ‑жуся, ‑жышся, ‑жыцца; зак.
Стаць устрывожаным, неспакойным; моцна захвалявацца. [Наўмыснік] ніколі не траціў спакойнай вытрыманасці, а цяпер так растрывожыўся і разнерваваўся. Чорны. Калі ж .. [Казік] не з’явіўся і ў абед, хлопцы растрывожыліся. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыгатава́ць сов., в разн. знач. пригото́вить;
п. абе́д — пригото́вить обе́д;
п. сюрпры́з — пригото́вить сюрпри́з;
п. пасце́ль — пригото́вить посте́ль
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)