дава́ць, даю́, дае́ш, дае́; даём, даяце́, даю́ць; незак.
1. гл. даць.
2. у знач. часц. дава́й(це). У спалучэнні з інф. незак. ці 1 ас. мн. буд. азначае прапанову, запрашэнне зрабіць што-н. разам, сумесна (разм.).
Давай бегаць.
Давайце паснедаем.
3. у знач. часц. дава́й. У спалучэнні з інф. незак. служыць для выражэння энергічнага пачатку дзеяння.
Раззлаваўся дзед, адперазаў папружку і давай гнаць падшыванцаў з саду.
Прыбег і д. крычаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наво́кал
1. прысл. Усюды, з усіх бакоў, кругом.
Агледзецца н.
2. прыназ. з Р. Ужыв. для выражэння прасторавых адносін пры назве асобы, прадмета або месца, з усіх бакоў якога адбываецца пэўнае дзеянне ці размяшчаецца што-н.
Абысці н. саду.
Н. агню сядзелі людзі.
3. прыназ. з Р. Ужыв. для выражэння аб’ектных адносін: указвае на асобу, прадмет ці паняцце, якое з’яўляецца аб’ектам пэўнага працэсу або дзеяння.
Гутарка ідзе н. аднаго пытання.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Галадо́ўля ’голад, галадаванне’ (БРС, Касп., Шат.). Як і галадо́ўка, утварэнне ад дзеяслова галадава́ць. Суф. ‑оўля звычайна з’яўляецца пры вытворных назоўніках (для абазначэння дзеяння) ад дзеясловаў з марфемай *ov‑ (*‑ou̯‑): будава́ць — будоўля і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Перары́вам, з перарывам, перарывісты (дождж) ’дождж з перапынкамі’ (спарадычна на ўсёй тэрыторыі, ЛА, 2), перарыўшы ’кароткачасовы (дождж)’ (віл., чэрв., Сл. ПЗБ). Да пераціх.) і ‑рыў < зрываць — дзеяслова шматразовага дзеяння ад рваць < прасл. *rbvati — ryvati.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тапчэ́й зневаж. ’пра таго, хто паволі, марудна ходзіць’ (рагач., Сл. ПЗБ). Утварэнне ад таптаць 1 (гл.) з суф. ‑эй, што абазначае асобу па схільнасці да пэўнага дзеяння з экспрэсіяй асуджэння (Сцяцко, Афікс. наз., Зб).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трыва́нне ‘граматычная катэгорыя, якая выражае закончанасць / незакончанасць дзеяння ў часе’ (ТСБМ, Некр. і Байк., БРС). Неалагізм на аснове трываць (гл.), адпаведнік рус. вид, аспект, фіксуецца ў “Беларускай граматыцы для школ” Б. Тарашкевіча (1918 г.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пру́гкасць, ‑і, ж.
1. Якасць і ўласцівасць пругкага. Марозік трошкі падбяліў платы на агародах, падаў пругкасць траве на ўзмежках і на выгане. Кулакоўскі.
2. Спец. Уласцівасць цела ўзнаўляць сваю першапачатковую форму і аб’ём пасля спынення дзеяння па яго якой‑н. сілы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асвятля́льнік, ‑а, м.
1. Асоба, на абавязку якой ляжыць асвятленне сцэны, стварэнне светлавых эфектаў і пад. У час дзеяння на сцэне асвятляльнікі на дзіва лёгка і хутка арыентуюцца сярод мноства ўсялякіх пражэктараў, люстраў, кандэлябраў. «Маладосць».
2. Тое, што і свяцільня.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
блісь,
1. выкл. Выказвае кароткатэрміновасць дзеяння паводле дзеясл. бліснуць, бліскаць. Блісь-блісь! успыхваюць бліскаўкі, Агністанітныя брыжы. Колас.
2. у знач. вык. Адпавядае дзеясл. бліснуць, бліскаць. [Грасыльда:] — Я ўжо думала, што заснула, працерла вочы... Ажно нешта раптам блісь ад месяца пад варыўнёй. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ка́рканне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле дзеясл. каркаць (у 1 знач.), а таксама гукі гэтага дзеяння. Дзесьці зверху чуваць карканне галоднага крумкача. Якімовіч. Над апусцелымі палямі з сумным карканнем лёталі чароды галодных варон. Чарнышэвіч.
2. перан. Разм. Злавеснае, нядобрае прадказанне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)