Во́хкаць (БРС, Шат., Бяльк.). Укр. е́хкати ’тс’. Дэмінутыўная форма ад вохаць; гэтыя формы пашыраны ва ўкр. мове і менш — у бел. (Чарнецкі, Мовазнаўства, 1970, 5, 28 і наст.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Крыжо́ўка ’прылада для лоўлі рыбы з берага’ (З нар. сл.). Вытворнае ад крыгай (гл.). На ‑оука/‑ёука, магчыма, непасрэдна да формы прыметніка *крыгавы (гл. Сцяцко, Афікс. наз., 121).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кудэ́ма ’куды’ (Сцяшк. Сл., Кліх). Гл. куды. Формы кудэма‑сюдэма рыфмаваныя як польск. kędy‑owędy. Элемент ‑эма, магчыма, да дзеяслоўнай флексіі 1‑й ас. мн. л. цяп. часу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ля́тка (у прымаўках) ’год’, ’лета’ (Нас.). З польск. latko — памяншальнае да lato ’лета’ (Цвят., 53). У бел. песнях, аднак, часта ўжываюцца дэмінутыўныя формы з суфіксам ‑к‑а (жы́тка).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пась ’пашча’ (шум., Сл. ПЗБ). З формы пасць (гл.) < прасл. pasťb < pad‑tь < ipasti, padę — гл. пасці і, у якой сʼц’ > сʼс’ (пра гэта гл. Карскі, 1, 360).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перапялі́ца (перапелі́ца) ’агульная назва птушак’ (Інстр. 2), перапялі́ца ’перапёлка’ (рэч., Нар. Гом.), пэрэпэліца ’тс’ (Дразд.; Бес.; Мат. Гом.). Да перапёлка (гл.). Формы з суф. ‑іца ўяўляюцца больш архаічнымі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грэ́бень, -я, мн. грабяні́ і (з ліч. 2, 3, 4) грэ́бені, грабянёў, м.
1. Пласцінка з радам зубцоў для расчэсвання валасоў або заколвання і змацавання жаночай прычоскі.
2. Прыстасаванне такой формы, ужыв. ў розных галінах вытворчасці.
Прадзільны г.
Фарміраваць грабяні пад пасадку кукурузы.
3. Мясісты нараст на галаве некаторых птушак.
Г. пеўня.
4. перан. Вяршыня чаго-н.
Г. хвалі.
Горны г.
|| прым. грабе́нны, -ая, -ае (да 1—3 знач.), грабянёвы, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.) і грабнявы́, -а́я, -о́е (да 4 знач.).
Грабеннае прадзенне.
Грабенны (грабянёвы) выраст.
Грабнявыя культуры.
|| памянш. грабе́ньчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 і 3 знач.); прым. грабе́ньчыкавы, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Агі́да, агіднуць, агіднік, агідлівы, агідлы, ст.-бел. огіда (1605) (Нас. гіст.), укр. огида, польск. ohyda, славац. ohyda, в.-луж. wohida да гідкі (гл.). Слова з абмежаваным арэалам. Супрун (Веснік БДУ, 1969, 2, 68–69) мяркуе, што цэнтрам пашырэння слова агіда з’яўляецца ўкраінска-беларускі моўны арэал, а польскія і славацкія формы — запазычанні (параўн. Басай–Сяткоўскі, SFPS, 6, 23), аднак верхнялужыцкія формы даводзіцца лічыць спрадвечнымі, утворанымі незалежна, што неверагодна пры адсутнасці паўднёваславянскіх адпаведнасцей і немагчымасці даказаць іх праславянскі характар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кні́гі ’аддзел страўніка буйной рагатай жывёлы’ (З нар. сл., Нар. сл., Нар. словатв.), ’страўнік і кішкі жывёлы, прыхаваныя для ежы’ (Шн., Нік. Очерки, Малчанава, Мат. культ.). Укр. книги, рус. книга ’тс’, балг. книга, серб.-харв. кнуйге, славен. knjiga,⇉польск. księgi, чэш. kniha, славац. kniha, в.-луж. knihi ’тс’. Гэтыя формы дазваляюць рэканструяваць прасл. kbnigy (формы мн. л.), што сведчыць аб старажытнасці семантычнага пераносу з kwiga, k^bnigy ў значэнні ’кніга’ (гл. Слаўскі, 3, 274; ЕСУМ, 2, 473).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пале́так 1 ’участак поля, які выкарыстоўваецца пад пасевы’ (ТСБМ), пылетак ’тс’ (Бяльк.), пале́так, поле́ток, полі́ток, полі͡еток ’палетак; адна з трох частак ворнай зямлі пры трохполлі’ (Сл. ПЗБ). Польск. poletek ’тс’. Краўчук (Бел.-укр. ізал., 38) супастаўляе з укр. гуц. полі́ток ’паланіна, якая здаецца ў арэнду на лета’ і ўзводзіць бел. яцевыя формы да polětъкъ < lěto. Неяцевыя формы, на яго думку, запазычаны з польск. poletek, ст.-польск. poletek < polьtъkъ ад слав. polьtъkъ ’палова’.
Пале́так 2 ’аднагодак’ (Бяльк.). Да ле́та (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)