шыро́кі
1. в разн. знач. широ́кий;
~кая рака́ — широ́кая река́;
~кія стэ́пы — широ́кие сте́пи;
~кія ма́сы — широ́кие ма́ссы;
ш. пінжа́к — широ́кий пиджа́к;
2. перен. широ́кий, обши́рный;
~кае знаёмства — широ́кое (обши́рное) знако́мство;
○ ш. экра́н — широ́кий экра́н;
◊ на ~кую нагу́ — на широ́кую но́гу;
~кім фро́нтам — широ́ким фро́нтом;
ш. разма́х — широ́кий разма́х;
~кае го́рла — (у каго) широ́кое го́рло (у кого);
~кае по́ле дзе́йнасці — широ́кое по́ле де́ятельности
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Дзірва́н ’неапрацаванае, зарослае травой поле’ (БРС, Сцяшк.). Старое запазычанне з літ. мовы. Параўн. літ. dirvónas (да dirvà; аб этымалогіі літ. слоў гл. Фрэнкель, 1, 97). Ужо ў ст.-бел. мове сустракаюцца формы дирванъ, дырванъ у значэнні ’аблога’ (формы гэтыя вядомы з XVI ст., гл. Булыка, Запазыч., 96).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пагно́й ’угноенае месца, зямля’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц., Шн. 2, Мат. Гом., Сл. ПЗБ) і погнби ’тс’ (ТС), ’загароддзе (участак)’ (Сцяшк. Сл.), ’угнойванне, гной’ (Юрч.), погнби ’поле, якое не засявалася некалькі гадоў’ (КЭС, палес.). Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад пагноіць Згнаіць (гл. гной). Але параўн. польск. pognoić, pognoj.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пасе́ла, посіла, посэля, пасіл‑ін‑к‑а ’сядзіба’ (Шушк., Інстр. 1). Рус. поселье (< po‑sel‑ьje) ’пасёлак’, ’манастырскі двор’. Відаць, утворана пры дапамозе прыстаўкі па‑ ад ст.-рус. село ’дом’, ’пасёлак’, ’поле’ < прасл. selo ’ворная зямля’, роднаснымі да якога з’яўляюцца: літ. sala ’востраў’, лац. solum ’глеба’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пляўкі ’плады дзікай яблыні’ (в.-дзв., мсцісл., клім., ЛА, 1), пляўка ’тс’ (мсцісл., З нар. сл.), пыляўкі ’тс’ (дубр., горыц., краснап., тамсама): поліўкі ’дзікія яблыні і грушы на полі’ (бяроз., ЛА, 1). У выніку рэдукцыі з палёўкі палёўкі < поле (гл.), гл. Крывіцкі, З нар. сл., 134.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ржы́ска, ржы́ско, ’зжатае поле; пожня пасля жыта, іржышча’ (ДАБМ, Сцяшк.; свісл., воран., Шатал.; івац., Жыв. сл.). Паланізм (наяўнасць зах.-слав. суф. *‑sko, якому ва ўсх.- і паўд.-слав. мовах адпавядае *‑išče) і пачатковае рз‑ (трак. рзы́ска, Сл. ПЗБ) замест рж‑. Гэтаксама Мацкевіч (Сл. ПЗБ, 4, 298).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ой, выкл.
1. Паэт. Ужываецца ў якасці зачыну ў вершах, песнях (звычайна пры звароце або для папаўнення радка). Ой вы, думкі, думкі, Сэрца майго раны! Ці вы мае дзеці, Ці вы кім пасланы? Колас. Ой, дабранач, поле, добрай ночы! Мыйцеся расою ў лузе, травы. Бялевіч.
2. Тое, што і вой.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
папрастава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак.
Разм. Пайсці напрасткі, прама. Калі чалавек пайшоў нацянькі, нягледзячы на дарогу, кажуць «папраставаў». Скрыган. — Ну, я пайду, — сказала Прузына і папраставала цераз гасцінец у поле да ветрака. Каліна. Трое спакойна павярнулі і папраставалі па плошчы да шчодра асветленага помніка цяжкай вайне і вялікай перамозе. Янкоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паса́дачны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да пасадкі раслін. Пасадачны сезон. // Прызначаны для пасадкі. Пасадачная бульба.
2. Які служыць для пасадкі (у 3 знач.). Пасадачная платформа.
3. Які служыць для пасадкі лятальнага апарата. Пасадачнае поле. Пасадачны знак.
4. Спец. Які мае адносіны да пасадкі дэталей у тэхніцы. Пасадачная адтуліна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
брыжы́, ‑оў; адз. няма.
Вузкая палоска тканіны, сабраная ў зборачкі, якой аздабляюць адзенне і інш. Тут ёсць абрус яе [Марынінай] работы З брыжамі белымі, як снег. Колас. // Тое, што сваёй формай нагадвае карункі. На рэчцы ледзяныя брыжы пачалі адставаць ад берагоў. Броўка. Цёмнымі лахматымі брыжамі абкідалі поле маладыя лясы-хвойнічкі. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)