бы́тнасць, ‑і, ж.
У выразе: у (маю, тваю, яго і г. д.) бытнасць кім або дзе — у час знаходжання ў якасці каго‑н. або дзе‑н. У бытнасць Пракопа Касянка старшынёй калгаса гаспадарка ішла ўгору: добра абсявалася поле, былі пастаўлены неблагія грамадскія будынкі, пасаджана дваццаць пяць гектараў саду. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пало́ць, палю, полеш, поле; незак., што.
Ачышчаць ад пустазелля. Далей за дарогай зелянелі агароды. Жанчыны ў белых хустках палолі грады. Асіпенка. [Маша], як і ўсе, палола лён, які зарастаў свірэпкай і пырнікам. Гроднеў. // Вырываць пустазелле. Хлопцы пайшлі палоць пустазелле, а я прысеў на ўзмежку і пачаў разглядаць васількі. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прына́мсі, пабочн.
Ва ўсякім разе. Лабановіч мінае выганы, выходзіць у поле. Тут прастарней і як бы вальней трохі, прынамсі, нікога не відаць. Колас. Нарадчыца зарачанскага дэпо Ліда Падбярэзская была дзяўчына незвычайная. Гэтак, прынамсі, думаў Міхась. Васілёнак. Салдат зычным голасам закрычаў да камандзіра батальёна так, быццам быў, прынамсі, палкоўнікам. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самаадчува́нне, ‑я, н.
Агульны фізічны і маральны стан чалавека, які залежыць ад яго здароўя і настрою ў дадзены момант. [Мама] не пайшла больш ні на ток, ні ў поле: у яе было дрэннае самаадчуванне. Шамякін. [Залатарова:] — Каб зрабіць дасканалае даследаванне, бывае мала адных аб’ектыўных паказанняў. Трэба ведаць самаадчуванне хворага. Мяжэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уду́мны, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і удумлівы (у 1 знач.). Удумныя адносіны Купалы да фальклору .. пачыналіся якраз з пераасэнсавання народна-песенных сюжэтаў і матываў. Лойка. / у паэт. ужыв. З Масквы, з Крамля хадою ўдумнай, Усенароднай, чалавечай, Праз поле, поплавы, буруны Ідзе, таварышы, камуна На свеце шчасце ўвекавечыць! Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перагна́ць, -ганю́, -го́ніш, -го́ніць; -гані; -гна́ны; зак.
1. каго-што. Гонячы, перамясціць; пераправіць.
П. кароў на другое поле.
П. лодкі на другі бераг.
2. каго-што. Тое, што і абагнаць (у 1 знач.).
Легкавая машына перагнала грузавую.
П. у поспехах (перан.).
3. што. Апрацаваць, раздзяляючы на састаўныя часткі награваннем, кіпячэннем.
П. нафту.
|| незак. пераганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
|| наз. пераго́н, -у, м. (да 1 знач.) і пераго́нка, -і, ДМ -нцы, ж. (да 1 і 3 знач.).
|| прым. пераго́нны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.) і пераго́начны, -ая, -ае (да 3 знач.).
Перагонны апарат.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
убі́ць, уб’ю́, уб’е́ш, уб’е́; уб’ём, уб’яце́, уб’ю́ць; убі́ты; зак.
1. што ў што. Б’ючы па якім-н. прадмеце, прымусіць яго ўвайсці ўнутр чаго-н.
У. цвік у сцяну.
У. у галаву што-н. каму-н. (перан.: прымусіць трывала засвоіць якую-н. думку; разм.).
2. што. Утаптаць, утрамбаваць да цвёрдасці.
У. сцежку цераз поле.
3. што. Дадаючы да стравы, умяшаць (сырыя яйкі), разбіць на скавараду (яйкі).
У. у цеста два яйцы.
У. некалькі яец на патэльню.
4. што. Змарнаваць, зрасходаваць непрадукцыйна (разм.).
У. час.
|| незак. убіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вудо́ба ’месца, дзе побач з населеным пунктам знаходзіцца поле, лес, луг, папас і рэчка’ (Яшк., слаўг., рэч.). Рус. дыял. удобье ’ўгоддзі’. Ст.-рус., ст.-слав. оудобь ’лёгкі, магчымы’. Ад у і доба (гл.) (Фасмер, 4, 149). Параўн. неўдобіца, неудобка (Выгонная, Лекс. Палесся, 40 і наст.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бі́ты
1. в разн. знач. би́тый; (наказанный поркой — ещё) се́ченный, по́ротый; (в картах — ещё) покры́тый;
2. (о дороге) обка́танный, ука́танный, то́рный; гла́дкий;
○ ~тае по́ле — шахм. би́тое по́ле;
б. шлях — пряма́я доро́га;
◊ ка́рта бі́та — ка́рта би́та;
б. воўк — тра́вленый (ста́рый) волк;
за аднаго́ ~тага двух нябі́тых даю́ць — посл. за одного́ би́того двух неби́тых даю́т;
~таму не спі́цца — погов. би́тому не спи́тся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пацягну́цца сов.
1. в разн. знач. потяну́ться; (протащиться волоком — ещё) поволочи́ться;
~ну́лася бяско́нцае по́ле — потяну́лось бесконе́чное по́ле;
~ну́ўся або́з — потяну́лся обо́з;
~ну́лася до́ўгая гу́тарка — потяну́лась дли́нная бесе́да;
вяро́ўка ~ну́лася — верёвка потяну́лась (поволочи́лась);
2. (медленно пойти) потяну́ться, поплести́сь, побрести́;
3. (медленно поехать) потяну́ться, потащи́ться;
4. (вытянуться, расправляя, руки, ноги, корпус) потяну́ться;
ён прачну́ўся і не́калькі разо́ў ~ну́ўся — он просну́лся и не́сколько раз потяну́лся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)