раз’е́зд, -у і -а, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
1. -у, гл. раз’ехацца.
2. -у, звычайна мн. Паездкі ў розныя месцы.
Ён месяцамі бывае ў раз’ездах.
3. -а. Невялікае кавалерыйскае падраздзяленне, якое накіроўваецца для разведкі, аховы, сувязі ва ўмовах ваенных дзеянняў.
Кавалерыйскі р.
4. -а. Раздваенне аднакалейнага чыгуначнага пуці.
Цягнік спыніўся на раз’ездзе.
|| прым. раз’язны́, -а́я, -о́е (да 2 і 4 знач.).
Р. конь.
Р. пуць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
усталява́цца, -лю́юся, -лю́ешся, -лю́ецца; -лю́йся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Надзейна ўстанавіцца, умацавацца, зрабіцца ўстойлівым, наступіць.
Улада ўсталявалася.
Зіма ўсталявалася.
Усталявалася цішыня.
2. Асесці, уладкавацца дзе-н.
Ён усталяваўся на новым месцы.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Наладзіцца, замацавацца, стаць звычаем, традыцыяй.
Паміж імі ўсталяваліся добрыя адносіны.
У нас ужо ўсталявалася такая традыцыя.
|| незак. усталёўвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. усталява́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
утрыма́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; зак.
1. Захаваць пэўнае становішча, не ўпасці.
У. на нагах.
У. за планку.
У. на кані.
2. Застацца на месцы; не адступіць.
Ён доўга не ўтрымаўся на пасадзе дырэктара.
У. на сваіх пазіцыях.
3. ад чаго. Стрымаць сябе ад якога-н. учынку, дзеяння, не даць праявіцца чаму-н. (разм.).
У. ад слёз.
Утрымаўся ад спакусы.
|| незак. утры́млівацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Жыро́ўка ’востраў’ (Яшкін). Параўн. рус. алан. жиро́вка ’рыба, што нерастуе ў месцы, дзе яна звычайна водзіцца’, жирови́ще ’месца, дзе жыруе рыба’. Відаць, першапачаткова не проста востраў, а такі, дзе адбываецца жыраванне (гл. жыр). Параўн. яшчэ жыраво.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ке́ча ’гронка, корч цыбулі, суквецце’ (Сл. паўн.-зах.). Дабыць, праз незасведчаную форму *кича (< прасл. kyča < kytja) да ніта (гл.). Параўн. укр. кетяг ’грона’ і китяг ’тс’ (ЕСУМ, 2, 427). Каранёвае е другаснае на месцы і (Oi).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Падты́ннік ’чыстацел’ (ТСБМ), ’залозніца вузлаватая, Scrophularia nodosa L.’ (Кіс.), ’паслён чорны, Solanum nig- rum L.’ (Бейл.). Рус. падтыннік, укр. підтинник ’расліна Scrophularia nodosa L.’ Суфіксальны дэрыват ад прыметніка падтып‑ ньКтын (гл.). Расліна названа па месцы вырастання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мо́гільнік, ‑а, м.
1. Тое, што і могілкі. Маці памерла і была пахавана ў тым далёкім кутку могільніка пад вязамі, куды цяпер хадзіла прыцемкамі незнаёмая жанчына. Чорны.
2. Старажытныя могілкі. На месцы раскопак быў выяўлен старажытны могільнік. «Беларусь».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нідзе́, прысл.
Няма ні ў якім месцы. — Што ж гэта вас не відаць нідзе? — прамовіла .. [Ядвіся]. Колас. Дзень ідзе, другі ідзе, Не відаць гары нідзе. Крапіва. Раніца была сухая. Нідзе ні расінкі: ні на траве, ні на лісці. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перахава́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
1. Схавацца ў другім месцы.
2. Хаваючыся, перабыць, перажыць якія‑н. небяспечныя падзеі. Тыя некалькі тыдняў, пакуль немцы не занялі Млынок, .. [шылахвост] перахаваўся ў лесе. Сачанка. [Старая:] — Лепш пераседзь, перахавайся, пакуль гэта ліха пройдзе. Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
леснічо́ўка, ‑і, ДМ ‑чоўцы; Р мн. ‑човак; ж.
Разм. Хата лесніка і яго сям’і. Некалі на гэтым Месцы стаяла.. леснічоўка, у якой жыў панскі ляснік Міхал Міцкевіч. С. Александровіч. На маленькай утульнай палянцы стаіць адзінокая леснічоўка. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)