суто́кі, -каў ед. нет
1. (место соединения рек) слия́ние ср.;
2. разг. (линия соприкосновения) стык м.;
с. не́ба і зямлі́ — стык не́ба и земли́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́капаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Капаючы, зрабіць у зямлі паглыбленне. Выкапаць канаву, сажалку. □ [Мінавіч:] — На досвітку трэба выкапаць на грудках некалькі зямлянак і замаскіраваць іх. Кулакоўскі.
2. Капаючы, дастаць, выняць. Выкапаць пень. Выкапаць і перасадзіць дрэўца. Выкапаць бульбу. // Знайсці ў працэсе канання. Капаў мужык склеп і выканаў .. золата. Якімовіч.
3. перан. Разм. Знайсці, дастаць што‑н. малавядомае, рэдкае, нечаканае. Дзе толькі выкапалі такую кнігу! □ У левай шуфлядзе, дзіва дый годзе, у ашмоцці паперы я выканаў зімовую шапку-вушанку. Сабаленка.
•••
Выкапаць з-пад зямлі — тое, што і дастаць з-пад зямлі (гл. дастаць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скі́ба, ‑ы, ж.
1. Луста (звычайна хлеба). Дзядзька падносіць ім [братам Стыфанцовым] тлустае сала, Рэжа таўшчэзнымі скібамі хлеб. Прыходзька. Што было ў каго, паклалі На траву-мурог: Скібу сыру, жменю солі, Чорны хлеб, пірог. Танк.
2. Пласт узаранай зямлі. Плуг пайшоў роўна, адвальваючы скібы цёплай, бурай зямлі. Пестрак. Перайшлі хлопцы цераз граду з чорнымі, як сажа, скібамі свежаўзаранай зямлі. С. Александровіч. // Наогул пласт чаго‑н. Скіба дзёрну. □ Адмыслова малаток адбойны У забоі крышыць скібы вугалю. Звонак.
•••
Адрэзаная скіба (луста) — пра чалавека, які канчаткова парваў сувязь з сям’ёй, з калектывам, жыве асобна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Булды́га ’цвёрдая няроўнасць на разбітай дарозе, замёрзлая гразь у выглядзе розных выступаў; скіба дзярністай зямлі на раллі, вялікія кавалкі сухой зямлі на засяроджаным полі’ (Яшкін). Параўн. рус. дыял. булды́га ’костка; шышкаватая палка, дубіна’. Утварэнне ад асновы булд- ’штосьці круглае, шышкаватае і г. д.’, кантамінаванай па паходжанню (гл. булдава́, булд-). Іначай аб аснове булд- Праабражэнскі, 1, 52–53, і Фасмер, 1, 238 (пад булды́га, булы́га).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прабі́цца, -б’ю́ся, -б’е́шся, -б’е́цца; -б’ёмся, -б’яце́ся, -б’ю́цца; -біся; зак.
1. Прабрацца праз што-н., пераадольваючы перашкоды.
Полк прабіўся да ракі.
П. праз натоўп.
2. Пражыць з цяжкасцю (разм.).
П. да вясны.
3. Пра расліны: вылезці з зямлі.
Прабілася зялёная травіца.
|| незак. прабіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. прабіццё, -я́, н. (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нізавы́, -а́я, -о́е.
1. Які дзейнічае каля самай паверхні зямлі, вады і пад.
Н. вецер.
2. Які знаходзіцца ў нізкім месцы.
Нізавая дарога.
3. Які ўтварае ніжні ярус расліннага покрыва (спец.).
Нізавыя травы.
4. Які размяшчаецца ў нізоўях ракі.
Нізавыя гарады.
5. Які звязаны непасрэдна з масамі, з народам; які абслугоўвае масы, народ.
Нізавыя арганізацыі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ні́кнуць, -ну, -неш, -не; нік, ні́кла; -ні; незак.
1. Схіляцца, нахіляцца, апускацца.
Нікнуць лозы да зямлі.
2. перан. Вянуць.
Нікне трава ад спёкі.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Станавіцца слабейшым па сіле праяўлення; слабець.
Нікне памяць.
4. перан. Знікаць.
Нікнуць агні ў змроку.
|| зак. пані́кнуць, -ну, -неш, -не; -нік, -кла; -ні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
павыраста́ць, 1 і 2 ас. адз. не ўжыв., -а́е; -а́ем, -а́еце, -а́юць; зак.
1. Стаць высокімі, дарослымі (пра людзей).
2. (1 і 2 ас. мн. не ўжыв.). Узнікнуць — пра ўсё, многае.
Навакол павырасталі новыя дамы.
3. (1 і 2 ас. мн. не ўжыв.). Паўстаць перад вачамі — пра многіх, многае.
Як з зямлі павырасталі салдаты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рубе́ж, -бяжа́, мн. -бяжы́, -бяжо́ў, м.
1. Тое, што і граніца (у 1 знач.).
Вадзяны р.
Зорка ахоўваць рубяжы нашай Радзімы.
У яго жыцці намеціўся новы р. (перан.).
2. Паласа зямлі, зручная або абсталяваная для вядзення баявых дзеянняў.
Абаронны р.
Выйсці на новыя рубяжы (таксама перан.: прыступіць да вырашэння новых задач).
|| прым. рубе́жны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Трае́ніна ’некалькі разоў пераворанае поле’ (стаўб., Ск. нар. мовы), трае́нь падыма́ць ’апрацоўка зямлі трэці раз пасля баранавання’ (мядз., ЛА, 2). Да траіць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)