рань, ‑і, ж.
Вельмі ранні час. — Ты чаго гэта, хлопча, падняўся ў такую рань? — стрэў .. [Міхася] дзед Антось. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сто́йма, прысл.
Разм. У стаячым становішчы. Свята гэта [рамонт машыны] адзначалі стойма, у вытаўчаным быльнягу, ля адчыненых дзверцаў кабіны. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хам’ё, ‑я, н., зб.
Разм. груб. Хамы. [Яніца:] — Хіба зразумее гэтае хам’ё, што для рэвалюцыі інтэлігенцыя — гэта ўсё... Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самаздаво́лены, ‑ая, ‑ае.
Такі, які здаволены сабой, перакананы ў сваёй перавазе, годнасці і паказвае, праяўляе гэту здаволенасць. Самаздаволеныя пустасловы. □ Вейс быў недалёкі чалавек, самаздаволены, саманадзейны. Лынькоў. Сказаць так, каб гэта было папрокам самаздаволенаму Граку, які дванаццаць год старшынствуе тут, выстаўляе гэта як сваю заслугу, а слядоў гаспадарання яго не відно. Шамякін. // Які выражае здаволенасць самім сабою, сведчыць пра гэта. Было відаць, што ў .. [Дулькі] ўсё прадумана. Пачала нават выпрацоўвацца свая поза і голас — самаздаволены, з прыпынкамі «а-хм... гм...». Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
збо́ку, прысл.
1. З краю, не ў сярэдзіне, не ў цэнтры.
З. ад дарогі.
Стаць з.
2. З месца, аддаленага ад каго-, чаго-н.
Адысці ўбок і назіраць з.
Калі глядзець на гэта з., дык здаецца, што ўсё тут добра (перан.).
3. у знач. прыназ. з Р. Побач з кім-, чым-н., паблізу каго-, чаго-н.
З. дарогі.
◊
Збоку прыпёка (разм.) — пра каго-, што-н. пабочнае, лішняе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
звані́ць, званю́, зво́ніш, зво́ніць; незак.
1. Утвараць гукі пры дапамозе звона, званка.
2. каму. Выклікаць званком тэлефоннага апарата для размовы па тэлефоне.
З. па тэлефоне.
3. перан., пра каго-што, аб кім-чым і з дадан. Разносіць чуткі, плёткі, учыняць шум (разм.).
Нечага пра гэта ўсюды з.
◊
Званіць у званы (разм.) — усюды расказваць пра што-н.
|| зак. пазвані́ць, -ваню́, -во́ніш, -во́ніць (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
арты́ст, -а, М -сце, мн. -ы, -аў, м.
1. Той, хто займаецца публічным выкананнем твораў мастацтва (акцёр, спявак, музыкант і пад.).
Эстрадны а.
Артысты цырка.
Оперны а.
Заслужаны а.
2. перан. Пра таго, хто валодае высокім майстэрствам у якой-н. галіне (разм.).
Гэта ж а. у сваёй справе.
|| ж. арты́стка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так (да 1 знач.).
|| прым. артысты́чны, -ая, -ае.
Артыстычнае фае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
узарва́ць, -ву́, -ве́ш, -ве́; -вём, -вяце́, -ву́ць; -ві́; -ва́ны; зак.
1. што. Разбурыць выбухам.
У. пераправу.
2. што. Узадраць, парушыць цэласць чаго-н.
У. падлогу.
3. перан., што. Парушыць чым-н. спакой, цішыню і пад.
Гром апладысментаў узарваў цішыню.
4. перан., каго (што); пераважна безас. Абурыць, раззлаваць (разм.).
Гэта несправядлівасць узарвала яго.
Ад яго слоў мяне ўзарвала.
|| незак. узрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шмат¹, прысл.
1. Вялікая колькасць, дастатковая колькасць каго-, чаго-н., многа.
Ш. працуе.
Ш. часу прайшло.
Працы ў мяне цяпер ш. (у знач. вык.). Ці ш. людзей сабралася?
2. У спалучэнні з прым. і прысл. вышэйш. ст. азначае: значна, намнога.
Ён ш. маладзейшы за мяне.
3. У спалучэнні з адноснымі займеннікамі абазначае: многія, многае.
Ш. каму расказала пра гэта.
Ш. якія падзеі адбыліся за гэты час.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шэпт, -у, М -пце, м.
1. Ледзь чутная гутарка, пры якой гукі вымаўляюцца без удзелу галасавых звязак.
Гаварыць шэптам.
2. перан. Ціхі, невыразны шум, шапаценне, цурчанне і пад.
Ш. хваль.
3. Погаласка, чутка, якія перадаюцца па сакрэце.
Пра гэта ўжо пусцілі ш.
Шэпты хату губяць (прыказка; разбураюць уклад, уносяць разлад).
4. мн. -ы, -аў. Набор слоў, якія паводле забабонных уяўленняў маюць чарадзейную сілу; заклінанне (разм.).
Лячыць шэптамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)