Verbum

вако́ліца, ‑ы, ж.

1. Ускраіна населенага пункта. [Бацька:] — Вазьму я цябе за руку, выведу за нашу ваколіцу ды пакажу той шлях, якім ты пойдзеш. Каваль. Выйшаў раннем за ваколіцу, і пацягнула мяне ў недалёкі лясок, пад раку, у тыя мясціны, дзе некалі праходзіла маё пастушынае маленства. Кулакоўскі.

2. Тое, што размешчана вакол населенага пункта; наваколле. За Лядамі — Ямнае, Градкі,.. Зарэчча — бліжэйшыя вёскі ваколіцы. Брыль.

абрамля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; незак., што.

1. Разм. Устаўляць у раму, рамку. Абрамляць карціну.

2. перан. Акружаць сабой што‑н., размяшчацца вакол чаго‑н., акружаючы як рамкай. Галаву дзяўчыны прыгожа абрамлялі пышныя валасы каштанавага колеру з залацістым адценнем. Васілёнак.

3. Спец. Уводзіць абрамленне ў мастацкі твор. // Служыць абрамленнем у мастацкім творы. Суровыя эпічныя карціны абрамляюць паэмы і прыдаюць стройнасць кампазіцыі. Шкраба.

абса́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

1. Дрэвы, кусты, якія пасаджаны ўздоўж ці вакол чаго‑н.; насаджэнне. Кусціўся.. [алешнік] густа, нібы маладая абсада, і ўсцяж шляху. Сачанка. Над усім пейзажам пачынае панаваць хутар і абсады шляхціца Мазавецкага. Адамовіч.

2. Тое, што і шуфляда (у 2 знач.). Круглы двор — гэта і стальмашня, дзе робяцца драбіны для калёс, палазы для саней, абсада для вокан. Сіпакоў.

замата́ць ​¹, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.

1. Матаючы, закруціць вакол чаго‑н., навіць на што‑н. Заматаць канец вяроўкі за слуп.

2. чым. Разм. Абкруціць, абматаць чым‑н. Заматаць шалікам шыю. Заматаць рану бінтам.

3. перан. Разм. Стаміць, знясіліць рознай работай, клопатамі і пад. Яго зусім заматалі розныя непаладкі.

замата́ць ​², ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.

Разм. Пачаць матаць ​¹.

лі́штва, ‑ы, ж.

1. Накладная, звычайна фігурная планка вакол дзвярнога ці аконнага праёма. Дом быў невялікі, .. з блакітнымі аканіцамі, з узорыстымі ліштвамі і прыгожым вільчаком. Шахавец.

2. Металічная накладная пласцінка з шчылінай для ключа на дзвярах, шуфлядах і пад.

3. Разм. Тое, што і плінтус.

4. Падгорнутая або нашытая палоска матэрыі для аддзелкі, падрубкі. Акаловіч .. пачаў абмацваць .. ліштву, па якой зашпільвалася кашуля. Чорны.

марко́тна,

1. Прысл. да маркотны. Вакол, ападаючы, шамацела лісце, угары маркотна, цягуча шумеў густы вецер. Мележ.

2. безас. у знач. вык. Аб пачуцці суму, маркоты. [Аляўціна Пятроўна:] — Мо табе, Макарка, што баліць? — Не, нічога не баліць, проста так маркотна, — адказаў я як мага спакайней. Сабаленка. Мне было крыху маркотна, напэўна, таму, што са старонак кнігі паўставала даволі сумная гісторыя таленавітага чалавека. Асіпенка.

перакрыжава́ць, ‑жую, ‑жуеш, ‑жуе; зак., што.

1. Пакласці, правесці, перавязаць што‑н. накрыж. Гімнасцёрку на плячах перакрыжавалі дзве вільготныя паласы ад лямак парашута. Алешка.

2. перан. Сутыкнуць, пераплесці. А мы ж, брат, сустрэліся з ёй, пад Ржэвам. Вайна перакрыжавала нашы шляхі. Ракітны. // Скасаваць, перакрэсліць. Аўтаматызацыя і механізацыя, атамныя электрастанцыі, палёты на ракетах вакол зямлі нашчэнт перакрыжавалі ранейшы павольны тэмп жыцця. Паслядовіч.

пе́шы, ‑ая, ‑ае.

1. Які ідзе пехатой. Пешы чалавек. □ Да Дубовай грады ехалі матацыклісты, цягнуліся дзве павозкі і крочыла вялікая група пешых салдат. Федасеенка. // у знач. наз. пе́шы, ‑ага, м. Той, хто ідзе пехатой. Пешы коннаму не таварыш. Прыказка.

2. Які праводзіцца, ажыццяўляецца пехатой. Пешы паход.

3. Пяхотны, не конны. Пешы строй. □ Вакол.. [парламента] тоўпіліся ўзмоцненыя атрады паліцыі, коннай, пешай і на матацыклах. Лынькоў.

сатэлі́т, ‑а, М ‑ліце, м.

1. У Старажытным Рыме — узброены найміт, які суправаджаў свайго гаспадара.

2. перан. Паслугач, выканаўца чужой волі. // Дзяржава або ўрад, фармальна незалежныя, а фактычна падпарадкаваныя іншай, больш моцнай імперыялістычнай дзяржаве. Сатэліты імперыялізму.

3. У астраноміі — спадарожнік планеты. Месяц — сатэліт Зямлі.

4. Спец. У планетарных механізмах — шасцярня, якая круціцца разам з воссю вакол цэнтральнага кола накшталт спадарожніка планеты.

[Ад лац. satelles, satellitis — спадарожнік; паплечнік.]