Пастая́лец ’кватарант’ (ТСБМ, Грыг), пастая́нец ’тс’ (Нас.). З рус. постоя́лец ’тс’. Форма пастая́нец утворана, як кватара́нец (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэ́нчыць ’шанцаваць’ (Сцяшк. Сл.). Спаланізаваная форма ручы́ць (гл. ручыцца), польскае ręczyć мае зусім іншае значэнне — ’гарантаваць, ручацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Камандзі́р ’начальнік вайсковай часці, падраздзялення, ваеннага судна’ (ТСБМ), къмандзе́р ’чалавек, які ў час работы любіць камандаваць іншымі’ (міёр., З нар. сл.), камандзе́р ’тс’ (Грыг., Яруш., Нас.), камандзе́рка ’жанчына ў гасціне, якая зацягвае песні, пачынае забавы, гульні, забаўнік’ (Нас.). Форма з ‑ір несумненна запазычана праз рус. мову (у якой існуе з канца XVII ст.). Форма з ‑ер, відаць, больш старая; параўн. ст.-рус. кумендеръ ’званне высокага рангу ў духоўна-рыцарскім ордэне’ (XIV ст.), ст.-польск. komender (XV ст.), хаця на яе аказала ўплыў форма камандзір, першакрыніца якой франц. commandeur ’камандзір’ (Шанскі, 2 (К), 222).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
На́да ’трэба’ (Бяльк.), на́да, на́ды (Сл. ПЗБ), рус. на́до ’тс’; упершыню фіксуецца ў Полацкай грамаце 1264 г. (Сразн.). Скарочаная форма ад прыслоўя надобѣ, утворанага ад месн. скл. назоўніка даба з прыназоўнікам на (Карскі 2-3, 76; Фасмер, 3, 38). Форма на ‑ды адлюстроўвае, відаць, уплыў прыслоўяў тыпу тады, туды і г. д. Гл. на́дабе.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Крыху́ ’ў невялікай колькасці’ (ТСБМ, Яруш., Сержп. Пр., Гарэц., Касп., Сл. паўн.-зах.). Гл. крыха (форма він. скл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мота, лун. мо́то ’мабыць’ (Сл. Брэс.). Скарочаная форма з моʼ < мо́жэ (бел. можа) і то < гэ́то (бел. гэта).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мулю́ ’моў’ (Нас.), скажоная форма з муляў ’тс’ (ваўкав., БНТ, Лег. і пад.) < маўляў < маўляць. Да мова (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
судзе́йскі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да суддзі (у 1 знач.). Судзейскі прыгавор. □ Патраціўшы дзесяць тысяч долараў на пабыццё судзейскай пасады,.. [Грынфілд] хацеў як мага хутчэй вярнуць назад патрачаныя грошы. Лынькоў.
2. Уст. Які служыць у судзе, судовым ведамстве. Судзейскі чыноўнік. // Які належыць, уласцівы служачым судовага ведамства. Судзейская форма.
3. Які мае адносіны да суддзі (у 2 знач.), належыць яму. Судзейскі свісток.
4. у знач. наз. судзе́йская, ‑ай, ж. Пакой для суддзяў (у 1, 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тава́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да тавару (у 1, 2 знач.). Таварны склад. Таварныя запасы. // Прызначаны для перавозкі тавараў. Таварны вагон. Таварная станцыя. □ Паўз акно з лязгам і скрогатам марудна поўз таварны састаў. Мележ. На станцыю Полацк кожны дзень прыбывалі таварныя саставы з кароткім адрасам: «Нафтабуд». Грахоўскі.
2. Які з’яўляецца таварам (у 1, 2 знач.), прызначаны для гандлю. Таварнае збожжа. Таварны лес.
•••
Таварная вытворчасць — форма грамадскай вытворчасці, пры якой прадукты вырабляюцца для абмену.
Таварны фетышызм гл. фетышызм.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
талака́, ‑і, ДМ ‑лацэ, ж.
Разм.
1. Калектыўная дапамога пры выкананні сельскагаспадарчых работ. У беларускіх вёсках была пашырана форма ўзаемадапамогі, якую .. называлі талакой. «Полымя».
2. зб.; перан. Група людзей. З клуба студэнты таксама выходзілі разам. Яны ішлі ўпоперак усёй вуліцы талакой і пелі знаёмую студэнцкую песню. Навуменка. [Уласюк:] — Мы збіраем і згуртоўваем вакол нашай заўтрашняй газеты свядомых беларусаў, лепшыя сілы народа. Вось я і вас запрашаю да нашай талакі. Колас. / Пра насякомых. Над зялёнаю лукою Ходзяць мухі талакою... Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)