фанта́зія, -і, мн. -і, -зій, ж.
1. Здольнасць да творчага ўяўлення і само творчае ўяўленне.
Багатая ф.
2. Мара, прадукт чыйго-н. уяўлення.
Гэта не сапраўднасць, а ф.
3. Нешта непраўдападобнае, выдуманае.
Гэта дзіцячая ф.
4. Дзівацтва; нечаканы, дзіўны ўчынак (разм.).
Прыйшла ў галаву ф.
5. Музычны твор свабоднага характару; імправізацыя.
Ф. на тэмы беларускіх народных песень.
|| прым. фантазі́йны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вяле́ць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак. і незак.
Разм. Загадаць (загадваць) каму‑н. зрабіць (рабіць) што‑н. [Салдат:] — Закон так вяліць: казённае і скарбовае павінна быць на месцы. Лобан.
•••
Яму (ёй і пад.) і бог вялеў — пра бясспрэчнасць чыйго‑н. удзелу ў чым‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даплы́сці і даплы́ць, ‑плыву, ‑плывеш, ‑плыве; ‑плывём, ‑плывяце; зак.
Плывучы, дасягнуць якога‑н. месца. Праплыўшы яшчэ колькі, Галынскі зноў адчуў стомленасць у руках і падумаў, што да берага не даплыве. Галавач. // перан. Павольна распаўсюджваючыся, дасягнуць чыйго‑н. слыху (пра гукі). Здалёк даплылі гукі песні.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упаўнава́жыць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; зак., каго-што на што і з інф.
Даць паўнамоцтвы на правядзенне чаго‑н., даверыць зрабіць што‑н. ад чыйго‑н. імя. Упаўнаважыць пасла на вядзенне перагавораў. Упаўнаважыць касіра атрымаць грошы па даверанасці. □ — Сход нас і ўпаўнаважыў, — уставіў Вітушка. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дух, -у і -а, м.
1. -у. Свядомасць, мысленне, псіхічныя здольнасці, тое, што прымушае да дзеянняў, дзейнасці; пачатак, што вызначае паводзіны, дзеянні.
У здаровым целе здаровы д.
2. -у. Унутраная маральная сіла.
Высокі баявы д.
Ваяўнічы д.
3. -а, мн. -і, -аў. У рэлігійна-містычных уяўленнях: бесцялесная звышнатуральная істота.
Святы д.
Злы д.
Нячысты д.
4. -у, перан., чаго. Змест, сапраўдны сэнс, адметная адзнака чаго-н.
Па духу закона.
Адчуць д. часу.
5. -у. Тое, што і дыханне (разм.).
Д. займае.
Д. перавесці.
6. -у. Тое, што і паветра (разм.).
Лясны д.
7. -у. Тое, што і пах (разм.).
Цяжкі д.
◊
Выматаць духі (разм.) — давесці да знямогі.
Духу баяцца (разм.) — адчуваць страх пры адным упамінанні каго-н.
Каб і духу чыйго не было (разм.) — аб рашучым патрабаванні чыйго-н. выдалення.
Падаць духам — траціць надзею, адчайвацца.
Святым духам (разм., жарт., іран.) — невядома чым, нічым (жыць, існаваць).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лаўр, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -а. Паўднёвае вечназялёнае дрэва, пахучае лісце якога ўжыв. як прыправа.
2. -у. Драўніна гэтай расліны.
3. мн. Вянок з лісця гэтага дрэва як сімвал перамогі, узнагароды.
◊
Пажынаць лаўры — атрымліваць прызнанне сваіх дасягненняў.
Спачыць на лаўрах — задаволіцца дасягнутым.
Чужыя лаўры не даюць спакою — аб зайздрасці да чыйго-н. поспеху.
|| прым. лаўро́вы, -ая, -ае.
Л. пах.
Сямейства лаўровых (наз.). Л. вянок.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ву́чань, -чня, мн. -чні, -чняў, м.
1. Той, хто вучыцца ў школе ці ў прафесійна-тэхнічным вучылішчы.
В. сярэдняй школы.
В. рамеснага вучылішча.
2. Той, хто вучыцца чаму-н. у каго-н.
В. шаўца.
В. слесара.
3. Паслядоўнік чыйго-н. вучэння (да 2 знач.); той, хто вывучыў што-н. пад кіраўніцтвам каго-н.
В. славутага генетыка Вавілава.
Дастойны в. свайго настаўніка.
|| ж. вучані́ца, -ы, мн. -ы, -ніц.
|| прым. вучнёўскі, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ро́счырк, ‑у, м.
Завітушка на пісьме, звычайна ў канцы слова або чыйго‑н. подпісу. [Грай] па-вайсковаму суха пераказвае загад, бярэ з рук паперку з шырокім сакратаровым росчыркам. Мікуліч. // у перан. ужыв. Пра след бліскавіцы, рэактыўнага самалёта. Тоня ўздрыгвала пры кожным росчырку маланкі. Лось.
•••
Адным росчыркам пяра — адным подпісам, не ўнікаючы ў сутнасць справы, зрабіць што‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пе́сня, -і, мн. -і, -сень, ж.
1. Вершаваны і музычны твор для выканання голасам.
Харавая п.
Жніўныя песні.
Беларускія народныя песні.
2. Пра спевы птушак.
Салаўіныя песні.
◊
Доўгая песня (разм.) — тое, што патрабуе працяглага часу, што не скора можа быць зроблена, расказана і пад.
Старая песня (разм.) — што-н. даўно вядомае.
Песня спета чыя (разм.) — канец чыйго-н. жыцця, шчасця, поспехаў і пад.
|| памянш. пе́сенька, -і, ДМ -ньцы, мн. -і, -нек, ж.
|| прым. пе́сенны, -ая, -ае (да 1 знач.).
П. матыў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
а́кцыя 1, ‑і, ж.
Дзеянне, накіраванае на дасягненне пэўнай мэты. Міралюбівая акцыя Савецкага ўрада. Дыпламатычная акцыя. Акцыя помсты. Агрэсіўная акцыя. □ [Кох:] не раз рабіў.. [Вейсу] непрыемнасці, пачынаючы якую-небудзь акцыю, не дамовіўшыся, не параіўшыся з ім. Лынькоў.
[Ад лац. actio — дзеянне.]
а́кцыя 2, ‑і, ж.
Цэнная папера, якая сведчыць пра ўнясенне пэўнага паю ў капіталістычнае прадпрыемства і дае права яе ўладальніку на ўдзел у справах і прыбытках гэтага прадпрыемства. Валодаць акцыямі. Скупіць акцыі. Трымаць акцыі. Рост каштоўнасці акцый. □ Большая частка банкірскага капіталу зусім фіктыўная і складаецца з даўгавых патрабаванняў (вэксаляў), дзяржаўных папер (якія прадстаўляюць ранейшы капітал) і акцый (пасведчанняў на атрыманне: будучага даходу). Маркс. Шалёна несліся ў гару акцыі фабрык і заводаў. Гартны. Трывогу, трывогу б’е бізнесмен, Усюды на біржах падаюць акцыі. Вітка.
•••
(Яго, яе, іх) акцыі павышаюцца — пра павышэнне чыйго‑н. значэння, уплыву.
Акцыі падаюць — пра зніжэнне чыйго‑н. значэння, уплыву.
[Фр. action.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)