разго́ртка, ‑і, ДМ ‑тцы, ж.

Спец. Разгорнутая на плоскасці паверхня геаметрычнай фігуры. Гарызантальная разгортка. Разгортка мнагагранніка. // Наогул пра чарцёж якога‑н. прадмета, рэчы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тацця́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.

Фасон жаночай сукенкі, у якой ліф гладка прыстае да фігуры, а спадніца шырокая ў зборкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

выкру́чваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

1. Незак. да выкруціць.

2. Разм. Рабіць што‑н. мудрагеліста. І дарма ў паветры выкручвала розныя фігуры рамізніцкая пуга! Гартны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ля́лька, -і, ДМ -льцы, мн. -і, -лек, ж.

1. Дзіцячая цацка ў выглядзе фігуркі чалавека, а таксама макет фігуры чалавека ці жывёлы для тэатральных прадстаўленняў.

2. Пра каго-, што-н. вельмі прыгожае, прывабнае (разм.).

|| памянш. ля́лечка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. ля́лечны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

кон, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Месца, дзе ставяцца фігуры, якія трэба выбіваць (пры гульні ў гарадкі, пікара і пад.), або месца, куды кладзецца стаўка ў азартных гульнях.

Начарціць к.

Паставіць грошы на к.

2. Адна партыя якой-н. гульні.

Згуляць адзін к.

Ставіць на кон — рызыкаваць сваім жыццём.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

разме́н, ‑у, м.

Дзеянне паводле знач. дзеясл. разменьваць — размяняць і разменьвацца — размяняцца. // У шахматнай гульні — ход, у выніку якога абодва партнёры адначасова выводзяць з гульні аднолькавыя фігуры. Размен ферзёў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фі́жмы, ‑аў; адз. няма.

Уст.

1. Шырокі каркас, зроблены з кітовага вуса ў выглядзе абруча, які надзяваўся пад спадніцу і надаваў пышнасць фігуры.

2. Шырокая спадніца на такім каркасе.

[Ад ням. Fischbein — кітовы вус.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сумяшча́цца, ‑аецца; незак.

1. Непарыўна спалучацца, злучацца. Пры дапамозе гэтага суфікса [-ін-а] ўтвараюцца неадушаўлёныя назоўнікі мужчынскага роду з павелічальна-ўзмацняльным адценнем, якое сумяшчаецца з адценнем адзінкавасці. Граматыка. // Выконвацца адначасова. У прафтэхшколе вучоба сумяшчаецца з працай на заводзе. // у кім-чым. Аб’ядноўвацца, існаваць адначасова ў адной асобе, з’яве, прадмеце. У гэтым чалавеку сумяшчаюцца тэарэтычныя веды і практычны вопыт.

2. Супадаць усімі пунктамі пры накладанні (пра фігуры, лініі). Сіметрычныя фігуры сумяшчаюцца.

3. Зал. да сумяшчаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

мультыпліка́цыя, ‑і, ж.

Спец. Кіназдымка асобных рысункаў або фігур, якія паказваюць паслядоўна размешчаныя моманты руху, ад чаго на экране атрымліваецца ілюзія руху нерухомых прадметаў. // Рысункі, фігуры, якія з’яўляюцца аб’ектам такой здымкі.

[Ад лац. multiplicatio — памнажэнне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ша́хматы, -мат.

1. Гульня белымі і чорнымі фігурамі і пешкамі на дошцы ў 64 клеткі, якая заключаецца ў тым, што кожны з двух партнёраў імкнецца аб’явіць мат¹ каралю саперніка, а таксама адпаведны від спорту.

Гуляць у ш.

Першынство свету па шахматах.

2. Фігуры і пешкі для такой гульні.

Дарожныя ш.

|| прым. ша́хматны, -ая, -ае.

Ш. гурток.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)