геаграфі́чны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да геаграфіі. Геаграфічныя адкрыцці. Геаграфічны атлас. // Які разглядаецца з пункту погляду будовы мясцовасці, прыродных умоў або месцазнаходжання на зямной паверхні. Геаграфічныя граніцы. Геаграфічнае палажэнне краіны. Геаграфічнае асяроддзе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пры́нцып, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Асноўнае, зыходнае палажэнне якой-н. тэорыі, вучэння, навукі і пад.
Прынцып прававой дзяржавы.
Прынцыпы мастацтва.
2. Перакананне, погляд на рэчы.
Мець цвёрдыя жыццёвыя прынцыпы.
3. Асноўная асаблівасць канструкцыі чаго-н.
Гучнагаварыцелі зроблены па прынцыпе тэлефона.
◊
У прынцыпе — у асноўным, у агульных рысах.
Упрынцыпе я згодзен.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пастула́т, ‑а, М ‑лаце, м.
Кніжн. Зыходнае палажэнне, дапушчэнне, якое прымаецца без доказу. — Калі ласка, — сказаў Алесь. — Я проста ўдакладніў некаторыя не зусім... пэўныя пастулаты пана. Караткевіч. [Нада:] — Усе пастулаты, ураўненні, формулы зліваюцца ў кашмарную каламуць. Шамякін.
[Лац. postulatum.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лега́льны, ‑ая, ‑ае.
Дазволены законам; узаконены. Легальная партыя. Легальны друк. // Які скарыстоўвае дапушчаныя законам магчымасці, заснаваны на выкарыстанні гэтых магчымасцей. Легальная форма барацьбы. □ Збігнеў зайздросціў тым, каторыя выйшлі на легальнае палажэнне і прымайстраваліся на работу. Карпюк.
[Лац. legalis.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тэ́зіс ‘палажэнне’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘навуковы вывад’ (Ласт.). З лацінскага навуковага тэрміна thesis ‘тс’, які, у сваю чаргу, са ст.-грэч. θωσις; шлях пранікнення позні, хутчэй за ўсё, праз рус. тезис, параўн. Арол, 4, 54; ЕСУМ, 5, 535. Гл. тэза.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
супярэ́чнасць, -і, мн. -і, -ей, ж.
1. Узаемадзеянне супрацьпастаўленых і ўзаемазвязаных сутнасцей як крыніц самаруху і развіцця (спец.).
Дыялектычныя супярэчнасці.
2. Палажэнне, пры якім адно (выказванне, думка, учынак) выключае іншае, не сумяшчальнае з ім.
С. у поглядах.
3. Выказванне або ўчынак, накіраваны супраць каго-, чаго-н.; пярэчанне, супярэчанне; процілегласць.
Супярэчнасці па цане на газ і нафту абвастраюць міжнародныя адносіны.
◊
Дух супярэчнасці — імкненне зрабіць не так, а зусім інакш.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пра́віла, ‑а, н.
1. Палажэнне, якое вырашае тую або іншую заканамернасць. Разам [піянеры] рашалі задачы, пісалі дыктоўкі, вучылі правілы. Шыловіч.
2. звычайна мн. (пра́вілы, правіл). Пастанова, палажэнне, якія абавязваюць захоўваць пэўны парадак пры выкананні чаго‑н. Правілы вулічнага руху. Захоўваць правілы канспірацыі.
3. Норма паводзін, прывычка. [Камісар] выйшаў з палаткі, каб праверыць перад сваім адпачынкам вартавых, што было ў яго непарушным правілам. Шамякін. У бацькі было правіла: дасягнуў паўналецця — жыві сваім одумам. Навуменка.
•••
Складанае трайное правіла — правіла для рашэння задач, у якіх велічыні звязаны прамой і адваротнай прапарцыянальнай залежнасцю.
Па ўсіх правілах — так, як трэба.
Па ўсіх правілах мастацтва (часцей іран.) — грунтоўна, акуратна, улічваючы ўсе дэталі пры выкананні чаго‑н.
Узяць за правіла гл. узяць.
Як правіла — звычайна, пераважна, найчасцей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тэарэ́ма, ‑ы, ж.
Матэматычнае палажэнне, правільнасць якога ўстанаўліваецца доказам. Тэарэма Піфагора. □ Так здарылася, што якраз назаўтра настаўнік матэматыкі, Ілья Мікалаевіч, выклікаў Аліка да дошкі даказаць адну нейкую даволі складаную тэарэму. Краўчанка. [Баўтрукоў:] — Я думаю, што ўсе, хто тут ёсць, хоць трохі, але ведаюць з геаметрыі спосаб доказу тэарэм, які завецца спосабам ад адваротнага. Савіцкі.
[Грэч. theōrēma.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разго́рнуты, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад разгарнуць.
2. у знач. прым. Шырокі, падрабязны. Разгорнуты даклад. Разгорнутая праграма. // У граматыцы — які мае паясняльныя словы. Разгорнутае параўнанне. Разгорнуты зваротак. Разгорнуты сказ.
3. у знач. прым. Шырока арганізаваны. Разгорнутае будаўніцтва камунізма. Разгорнутае спаборніцтва.
4. у знач. прым. Спец. Размешчаны ў шырыню па лініі фронту. [Батальён] пераходзіў на палажэнне разгорнутых баявых часцей. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пазі́цыя, -і, мн. -і, -цый, ж.
1. Палажэнне, размяшчэнне (кніжн.).
Удалая п. ладдзі ў шахматнай партыі.
Галосныя ў моцнай пазіцыі.
2. Месца размяшчэння войск для баявых дзеянняў.
Артылерыйская, мінамётная п.
Здаць свае пазіцыі (таксама перан.).
3. мн. Раён ваенных дзеянняў.
Адправіцца на пазіцыі.
4. перан. Пункт погляду, думка ў якім-н. пытанні (кніжн.).
Заняць пазіцыю чакання.
З пазіцыі філасофскага матэрыялізму.
Палітыка з пазіцыі сілы.
5. Пастава цела, поза.
Пазіцыі класічнага танца.
Стартавая п. спрынтара.
|| прым. пазіцы́йны, -ая, -ае (да 1—3 знач.).
Пазіцыйная вайна (якая вядзецца на доўгачасовых баявых пазіцыях).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)