Като́к 1 ’кола воза’ (Касп., Бяльк.). Параўн. у іншых слав. мовах: рус. като́к ’адрубак бервяна, які падкладваецца пад цяжар для перакочвання яго’; ’кола’, ’воз’, ’калаўрот у крыніцы’ і г. д. Ст.-рус. катъкъ («Боряхуся противъ ихъ,.. крепко и на приступѣхъ изъ пушекъ и изъ пищали и катки болшими», XVI ст.). Падрабязны агляд матэрыялу у Трубачова, Эт. сл., 9, 164–165. Як відаць, гэта лексема, якую Трубачоў адносіць да ліку прасл. (*katъkъ), пашырана толькі ва ўсх.-слав. мовах, дакладней, у рус. (і ст.-рус.) і бел. Адносна словаўтварэння можна сказаць, што адпаведныя словы ўтвораны па вядомых прасл. мадэлях (дзеяслоў *katati і суф. прасл. *‑ъkъ, вядомы ў розных функцыях).
Като́к 2, бат. ’каласок (чароту); каташок (вярбы, бярозы)’ (БРС), каткі ’кветкі вярбы’ (Сцяшк. ЛАГ), каткі́ ’тс’ (Сл. паўн.-зах.; каткі́ таксама тут маюць значэнне ’раллявая канюшына’: «каткі растуць на пасевах, мякінькія, сівенькія, касмаценькія»). У Нас. багня́, багняты ’пушыстыя каташкі на вярбе’ (параўн. багня́ ’ягня’). Відавочна, і като́к у батанічным значэнні паходзіць ад *kotъ, *kotъka (параўн. у Нас. ко́тка ’ягня’, ко́тки ’пушыстыя каташкі на вярбе, якая расце на балотных месцах’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сашчапі́цца сов.
1. (соединиться при помощи скрепок, зажимов) скрепи́ться;
2. (о руках, пальцах) сжа́ться; сцепи́ться;
3. сти́снуться; сжа́ться;
ад хвалява́ння мо́цна ~пі́ліся зу́бы — от волне́ния кре́пко сти́снулись (сжа́лись) зу́бы;
4. перен. (вступить в спор, драку) схвати́ться, сцепи́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сма́чна нареч.
1. вку́сно; сма́чно;
2. сла́дко, кре́пко;
3. перен., разг. сма́чно;
1-3 см. сма́чны;
4. аппети́тно, сма́чно;
ён с. еў — он сма́чно (аппети́тно) ел;
5. в знач. сказ. вку́сно;
ах, як с.! — ах, как вку́сно!;
◊ с. е́сці — прия́тного аппети́та
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прикрепи́ть сов.
1. (крепко приделать) прымацава́ць, мног. папрымацо́ўваць; (прибить) прыбі́ць, мног. папрыбіва́ць; (приколоть) прыкало́ць, мног. папрыко́лваць, прышпілі́ць, мног. папрышпі́льваць; (приклеить) прыкле́іць, мног. папрыкле́йваць; (пришить) прышы́ць, мног. папрышыва́ць;
2. в др. знач. прымацава́ць, мног. папрымацо́ўваць;
прикрепи́ть отстаю́щего ученика́ к си́льному прымацава́ць адстаю́чага ву́чня да мо́цнага;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
упра́віць сов.
1. впра́вить;
у. вы́віхнутую руку́ — впра́вить вы́вихнутую ру́ку;
2. перен., разг. загуби́ть;
у. каня́ — загуби́ть коня́;
3. разг. (дать крепко застрять, завязнуть) завязи́ть; всади́ть, вогна́ть;
так ~віў воз у гразь, што ледзь вы́цягнулі — так завязи́л воз в грязи́, что наси́лу вы́тащили;
у. сяке́ру ў бервяно́ — всади́ть (вогна́ть) топо́р в бревно́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
аса́джваць
I несов.
1. (крепко надевать на древко) наса́живать; (прикреплять к рукоятке — ещё) приса́живать;
2. (вставлять в оправу) оправля́ть, обрамля́ть;
3. (ставить косяки в окна, двери) устана́вливать;
1-3 см. асадзі́ць I
II несов.
1. в разн. знач. оса́живать;
2. разг. (ударом) сва́ливать;
1, 2 см. асадзі́ць II
III несов., воен. осажда́ть; см. асадзі́ць III
IV несов. (раствор) осажда́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пло́тно нареч.
1. (сплошь, вплотную, без щелей) шчы́льна; мо́цна;
пло́тно закры́ть дверь шчы́льна зачыні́ць дзве́ры;
пло́тно прижа́ться мо́цна прыці́снуцца (прытулі́цца);
2. (крепко) мо́цна; (массивно) то́ўста, дзябёла, гру́ба, обл. га́матна; (густо) ча́ста; гу́ста; (твёрдо, туго) цвёрда; ту́га;
пло́тно уто́птанный снег шчы́льна (ту́га) утапта́ны снег;
пло́тно населённая страна́ гу́ста насе́леная краі́на; см. пло́тный 1, 2;
3. (сытно) сы́тна; (хорошо) до́бра;
пло́тно пое́сть сы́тна (до́бра) пад’е́сці; см. пло́тный 4;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зацягну́цца сов.
1. (стянуться) затяну́ться;
ву́зел мо́цна ~ну́ўся — у́зел кре́пко затяну́лся;
2. разг. (с трудом зайти) забрести́;
3. (покрыться) затяну́ться; заволо́чься; (слегка) подёрнуться;
не́ба ~ну́лася хма́рамі — не́бо затяну́лось ту́чами;
4. (продлиться) затяну́ться, заме́длиться;
спра́ва ~ну́лася — де́ло затяну́лось (заме́длилось);
5. (втянуть в себя табачный дым) затяну́ться;
6. (просунуться в узкое отверстие) вде́ться, проде́ться;
ні́тка ~ну́лася ў іго́лку — ни́тка вде́лась (проде́лась) в иго́лку
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ве́льмі нареч. весьма́, о́чень, сли́шком, кра́йне; кре́пко; стра́шно; чрезме́рно;
не в. стара́нна — не сли́шком приле́жно;
усё гэ́та было́ в. ціка́ва — всё это бы́ло о́чень интере́сно;
в. дзі́ўна, што ты ўдзе́льнічаеш у гэ́тай спра́ве — меня́ кра́йне удивля́ет твоё уча́стие в э́том де́ле;
гэ́та мне в. надаку́чыла — э́то мне стра́шно надое́ло;
в. ўдзя́чны — весьма́ благода́рен;
в. гро́зны — чрезме́рно (сли́шком) гро́зный;
в. до́бра — о́чень хорошо́;
◊ в. паважа́ны — высокоуважа́емый;
не в. (што) — не о́чень (не ахти́, та́к себе)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
асадзі́ць
I сов.
1. (крепко надеть на древко) насади́ть; (прикрепить к рукоятке — ещё) присади́ть;
а. малато́к (сяке́ру) — насади́ть молото́к (топо́р);
а. касу́ — насади́ть (присади́ть) ко́су́;
2. (вставить в оправу) опра́вить, обра́мить;
а. партрэ́т — опра́вить (обра́мить) портре́т;
3. (поставить косяки в окна, двери) установи́ть
II сов.
1. в разн. знач. осади́ть;
а. каня́ — осади́ть коня́;
~дзі́ наза́д! — осади́ наза́д!;
а. рой пчол — осади́ть рой пчёл;
а. бу́рныя пары́вы ра́дасці — осади́ть бу́рные поры́вы ра́дости;
2. разг. (ударом) свали́ть
III сов., воен. осади́ть;
а. крэ́пасць — осади́ть кре́пость
IV сов. (раствор) осади́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)