Жа́ратак ’жар у печы’ (Жд. 2, Шатал.). Рус. дыял. паўн. жера́ток, ’заглыбленне ў печы для жару’, жара́ток ’тс’, ’прысак’, н.-луж. žoratk, žoratki ’жар, прысак’, польск. żarzątek ’жар’, серб.-харв. жера́так памянш. ад жера ’жар’. Ст.-рус. жератъкъ ’прысак, сера, смага’, жаратъкъ, жаратникъ ’заглыбленне ў печы для жару’ (з XVII ст.), ц.-слав. жаратъкъ ’тс’, ст.-бел. («Александрыя» XVII ст.). Ваян (Gram. comp., IV, 702) тлумачыць як назоўнік, суадносны з прыметнікам на ‑ат‑ (паралельна з засведчанымі ў ст.-слав. утварэннямі на ‑av: жеравъ), утвораны з дапамогай ‑ъкъ. Аб пашырэнні слова ў паўн.-рус. гаворках і вар’іраванні гл. Дзярагін, Этимология, 1966, 177.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жа́рнік ’касцёр’ (Мат. Гом.). Рус. дыял. паўн.-ўсх. жа́рник ’тс’. Ад жар (гл.) з суфіксам ‑нік або ад прыметніка *жарны ’такі, што змяшчае жар’ (паўн. польск. żarny ’тс’) з суфіксам ‑ік. Пра назоўнікі з ‑нік гл. Сцяц., Афікс. наз., 55.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заграба́ць несов.
1. (сгребая, подбирать) загреба́ть;
2. (во что-л. сыпучее) зарыва́ть;
3. перен., разг. загреба́ть, заграба́стывать;
1-3 см. загрэ́бці;
◊ чужы́мі рука́мі жар з. — погов. чужи́ми рука́ми жар загреба́ть;
хоць грабля́мі (лапа́тай) ~ба́й — хоть лопа́той загреба́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Пы́жня ’падпрыпечак’ (ашм., Сцяшк. Сл.). Няясна. Магчыма, да польск. perz ’тлеючыя вуглі, жар’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пры́сак, ‑ску, м.
Гарачы, распалены попел. Восеньская радасць маленства — дым сцелецца над шэрым полем, а ў прыску, зразумела, пячэцца бульба. Брыль. [Чайнікі] хутка весела заляпалі крышкамі, гасячы пад сабою шыпучы прысак і жар. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нязга́слы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і нязгасны. Верасень рассыпаў журавіны, Быццам жар нязгаслы на імху, Гарбузы жаўтлявыя ўскінуў Даспяваць на хлеўчыка страху. Ляпёшкін. Пісьменнік яскрава паказвае нязгаслую веру рабочых у перамогу сацыялістычнай рэвалюцыі. Кучар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жарсць ’жаданне’ (Касп.). Відаць, аказіяльнае ўтварэнне ад асновы жар (гл.) з фармантам ‑сць паводле ўзору страсць, жарасць ’спёка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пры́жар ’пах гарэлага, прыжаранага; чад’ (стаўб., Жыв. сл.; гродз., Жыв. НС). Бяссуфікснае ўтварэнне ад прыжа́рыць, гл. жарыць, жар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гара́чка ж., разг.
1. жар м., горя́чка; лихора́дка;
2. перен. горя́чка;
○ бе́лая г. — бе́лая горя́чка;
◊ паро́ць ~ку — поро́ть горя́чку
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
галаве́нь, ‑лаўня, м.
Прэснаводная рыба сямейства карпавых з тоўстай і шырокай галавой. З цёмнага прадоння яміны падплываюць часам на водмель галаўні, — таўстаспінныя, тупарылыя, з чырвонымі, як жар, пёркамі. Крапіва. Тоўстыя галаўні паважна праплывалі, ледзь варочаючы шырокімі хрыбтамі. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)