іржаві́нне і ржаві́нне, ‑я, н.
Абл. Балота з іржавай вадой. У ржавінні па калені Стаялі, моклі лазнякі. Танк. — А там, дзе ёсць жалезная руда і вада афарбавана ў іржавы колер, то такое балота па-нашаму — іржавінне. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пнічо́к ’шпянёк ніжняга каменя, на які ўздзяецца паўпрыца (жалезная планачка) у верхнім камені’ (чэрв., ЛА, 4). З !!!інячок < кпін к < пень (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ры́гель ’жалезная засаўка’ (В. В. 116), ст.-бел. рыгель ’засаўка’ (1653). З ням. Riegel ’засаўка’, магчыма, праз польскую, параўн. польск. rygiel ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
уклю́чына, ‑ы, ж.
Прыстасаванне для замацавання вясла на борце лодкі. Уключына рулявога вясла. □ Бразнулі ўключыны, жалезная лодка крута павярнулася і паплыла да майго берага. Чыгрынаў. Унізе стукнула вясло ва ўключыне, і лётчыкі ўбачылі старога, які паказаўся з-за абрывістага берага. Алешка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
печ / пакаёвая: грубка / часовая жалезная: буржуйка (разм.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
◎ Пітуне́ц ’конаўка піць ваду’ (гродз., Сцяшк. Сл.). З нітуй і суф. ‑eif 4 як у карэц ’жалезная кружка, коўш, выдзяўбаны з дрэва, з ручкай’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ака́ліна, ‑ы, ж.
Вокісел, які ўтвараецца на паверхні распаленага металу пры яго апрацоўцы. Жалезная акаліна. Пах акаліны. □ З кожнай хвілінай.. [жалеза] набывала новыя колеры, адценні: з распалена-белага ператварылася ў малінавае, пасля ў чырвонае, а яшчэ праз хвіліну пацямнела, пакрылася сіняй акалінай. Гамолка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лядаўні́ца ’ложа ў сячкарні’ (Сцяшк.), ’жалезная акоўка скрынкі ў ручной сячкарні’ (беласт., Сл. ПЗБ). Да ля́да 4. Аб суфіксе ‑аўніц‑а гл. Сцяцко (Афікс. наз., 171–172).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
скре́па ж. скрэ́па, -пы ж.; (скрепление) змацава́нне, -ння ср.; (скоба) кля́мар, -ра м.; (шпонка) шпо́нка, -кі ж., шпо́на, -ны ж.;
желе́зная скре́па жале́зная скрэ́па, жале́знае змацава́нне.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Заво́са ’жалезная скобка, прымацаваная да падушкі восі, каб калясо не ўрэзвалася ў яе (вось)’ (Нас.). Параўн. рус. арханг. зао́сок ’аснова з дрэва, на якой замацоўваецца жалезная частка восі’, польск. zaośnik ’дэталь воза’. Відавочная сувязь з за і вось (гл.) не дае, аднак, яснасці наконт шляху словаўтварэння: канчатак ‑а ўказвае хутчэй на бязафіксны аддзеяслоўны наз., чым на прэфіксальны (параўн. заплот, запазуха), мадэль за + аснова + а не адзначаецца. Можа, адлюстроўвае воса < вось? Ці не падвядзенне пад «мадэль» атоса (гл.)?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)