сумава́ць, -му́ю, -му́еш, -му́е; -му́й; незак.
1. Знаходзіцца ў стане суму.
Недзе далёка сумуе гаротная матка.
2. па кім-чым. Адчуваць душэўны неспакой; журыцца, тужыць.
С. па сыне.
С. па рабоце.
Летам у вёсцы с. няма калі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Недабрата́ ’хвароба; цяжкі душэўны стан’ (Марц.). Ад недабрыцца ’нездаровіцца, нядужыцца’ (пух., З нар. сл.; Сл. ПЗБ), параўн. недобро ’дрэнна (пра адчуванне)’, недобрыцца ’нездаровіцца’ (ТС). Гл. добры.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ра́на¹, -ы, мн. -ы, ран, ж.
1. Пашкоджанне тканак жывога арганізма, парушэнне яго цэласнасці.
Агнястрэльная р.
2. перан. Душэўны боль, пакуты.
Душэўная р.
|| памянш. ра́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.
|| прым. ра́навы, -ая, -ае.
Ранавая інфекцыя.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
натхні́ць, -ню́, -ні́ш, -ні́ць; -нім, -ніце́, -ня́ць; -нёны; зак., каго-што.
1. Выклікаць натхненне, творчы ўздым.
Залатая восень натхняе паэтаў.
2. Выклікаць душэўны ўздым, заахвоціць да якіх-н. дзеянняў
Н. на напісанне верша.
Н. на подзвіг.
|| незак. натхня́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рані́мы, ‑ая, ‑ае.
Якому лёгка прычыніць душэўны боль, пакуты; уражлівы. Гады і нягоды сагнулі старэчую спіну, але душа маці засталася простай, чулай, лёгка ранімай. Калеснік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Моцыя ’супрага, праца ў суполку, гульня ў сполку’ (Бяльк.), рус. ёнаўск. (ЛітССР) моция ’ўдзел некалькіх асоб у адной справе, аперацыі’, в моцию ’разам’. Праз польск. mocja з лац. mōtio ’рух, душэўны рух, парыў, эмоцыя’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расты́рка ’звадка, сварка’ (Нас.), ст.-бел. ростырка, ростыркъ ’нязгода, нелады, спрэчка, сварка, рознагалоссе’ (Ст.-бел. лексікон). Запазычана з ст.-польск. roztyrk, польск. rozterka ’душэўны разлад, няўпэўненасць’ (Цвяткоў, Запіскі, 2, 55; Булыка, Лекс. запазыч., 38).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
псі́хіка, -і, ДМ -хіцы, ж.
Сукупнасць душэўных адчуванняў, уяўленняў, пачуццяў, думак як адлюстраванне ў свядомасці аб’ектыўнай рэчаіснасці; душэўны склад чалавека.
Здаровая п.
|| прым. псіхі́чны, -ая, -ае.
Псіхічныя хваробы (хваробы расстройства мазгавых цэнтраў, нервовай сістэмы). Псіхічная атака (від атакі, разлічанай на застрашванне, падаўленне волі, псіхікі тых, хто абараняецца).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
смыле́ць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -лі́ць; незак. (разм.).
1. Пячы, балець (ад апёкаў, ран і пад.).
Смылелі папечаныя пальцы.
2. перан. Пра душэўны боль: мучыць, непакоіць.
Смыліць душа па сыне.
3. Слаба, без полымя гарэць; тлець.
Ледзь смыляць у печы сырыя палены.
|| наз. смыле́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
акрылі́ць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак., каго.
Узняць у каго‑н. душэўны стан, натхніць; падбадзёрыць. Наступленне Чырвонай Арміі пад Масквой акрыліла падпальшчыкаў. Новікаў. Вясковай паводкай жыццё забурліла, Бо Леніна слова ўсіх акрыліла. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)