лёс¹, -у, м.
1. Ход жыццёвых падзей, якія складваюцца незалежна ад волі чалавека; збег акалічнасцей.
Л. паслаў шчасце.
2. Доля.
Шчаслівы л.
Жаночы л.
3. Развіццё чаго-н.; далейшае існаванне, будучыня.
Л. чалавецтва.
◊
На волю лёсу (кніжн.) — без падтрымкі, без дапамогі звонку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мілья́рдны, ‑ая, ‑ае.
1. Ліч. парадк. да мільярд. Мільярдная доля.
2. Які ацэньваецца ў мільярд, складае, налічвае мільярд (мільярды). Мільярдныя грашовыя ўкладанні.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прамарнава́цца, ‑нуюся, ‑нуешся, ‑нуецца; зак.
Разм. Прамучыцца, прапакутаваць, прагараваць. І такая Усім бедным доля выпадае: Прайсці свой круг, прамарнавацца І невядомымі астацца. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
юдо́ль ж., уст. ме́сца паку́ты; (участь) до́ля, -лі ж.;
◊
земна́я юдо́ль зямны́я паку́ты.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Судзьба́ ’доля, лёс’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС): sudźba bóża ’прадвызначэнне’ (Федар. 4), судзьба́ — працэсуальны назоўнік ад дзеяслова судзіць (слуц., Жыв. НС), ст.-бел. судба ’тс’: судбы судеи (Альтбаўэр). Параўн. старое ўкр. судьба́ ’доля’, рус. судьба́ ’лёс’, чэш. sudba ’прадвызначэнне, доля’, славен. sódba ’прысуд; меркаванне, думка’, старое ’лёс’, серб.-харв. судба ’тс’, балг. съдба́ ’тс’, макед. судба ’доля, лёс’, ст.-слав. сѫдьба ’прысуд; права, закон; рашэнне, пастанова’. Прасл. *sǫdьba — абстрактны назоўнік ад *sǫditi, гл. судзіць (Шустар-Шэўц, 1376; Скок, 3, 356; Бязлай, 3, 283). Існуе меркаванне, што гэта самастойныя ўтварэнні ў асобных славянскіх мовах, а значэнне ’лёс’ распаўсюдзілася пад уплывам рускай мовы. параўн. Махэк₂, 568; Русек, Этимология–2000–2002, 50.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
до́лька, ‑і, ДМ ‑льцы; Р мн. ‑лек; ж.
Памянш. да доля (у 1 знач.). // Частка плода цытрусавых раслін у выглядзе сегмента. Долька апельсіна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыдо́лле ’добрая доля, долечка’ (ваўк., Федар.). Лексікалізацыя словазлучэння пры до́ле ’маючы (добрую) долю’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́дзел ’доля, часць’ (БРС, КТС); ’участак’ (Грыг.); ’выдзяленне пад мерку ці вагу’ (КЭС, лаг.). Рус. вы́дел ’выдзяленне долі, часці’, дыял. вы́делок ’клін або паласа зямлі, выдзеленая пад ворыва’, ст.-рус. выдѣлъ ’доля, часць’, укр. ви́діл, польск. wydział і г. д. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад вы́дзеліць (гл. дзяліць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
часць, -і, мн. -і, -е́й, ж.
1. Асобная самастойная вайсковая адзінка.
Камандзір танкавай часці.
Вайсковая ч.
2. Доля, пай, частка, якія належаць каму-н.
Трэцюю ч. зямлі бацька адпісаў малодшаму сыну.
3. Галіна якой-н. дзейнасці; спецыяльнасць (разм.).
Пайсці па фінансавай часці.
Гэта не па маёй часці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Лёсы ’шчаслівы, задаволены’ (карэліц., Сцяшк.). Да лёс 1. Звязана са значэннем ’добры лёс, шчаслівая доля’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)