фігу́ра, -ы, мн. -ы, -гу́р, ж.

1. У геаметрыі: частка плоскасці, абмежаваная замкнутай лініяй, а таксама наогул сукупнасць размешчаных пэўным чынам пунктаў, ліній, паверхней і цел.

2. Комплекс рухаў пры выкананні чаго-н. (у танцы, пры катанні на лыжах і пад.).

Першая ф. кадрылі.

3. Постаць чалавека або жывёлы ў скульптуры, жывапісе.

Скульптурная ф.

4. Пра чалавека (звычайна невядомага, незнаёмага ці кепска бачнага).

У цемнаце прайшлі тры фігуры.

5. Целасклад, а таксама знешнія абрысы, формы чалавека.

Дзяўчына з прыгожай фігурай.

6. перан. Пра чалавека як носьбіта якіх-н. якасцей, уласцівасцей.

Буйная палітычная ф.

Раней ён быў вялікай фігурай.

7. У шахматах: кароль, ферзь, ладцзя, слон і конь.

8. У гульні ў карты: старшая ігральная карта — валет, дама, кароль, туз.

9. Моўны зварот, стылістычны прыём, які надае мове асаблівую выразнасць.

Рытмічныя фігуры.

|| памянш. фігу́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж. (да 3 і 5 знач.).

|| прым. фігу́рны, -ая, -ае (да 5 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пы́шны, ‑ая, ‑ае.

1. Мяккі, пухкі, лёгкі. Ужо бадай усё лісце абсыпалася з дрэў і пышным, стракатым дываном укрыла навакол траву і алеі. Паслядовіч. // Пушысты, густы, мяккі (пра валасы, шэрсць і пад.). [Ядвіся] была ў прыгожай чырвонай кофтачцы, якая вельмі ішла да яе твару, а чорныя і пышныя валасы яе былі перахвачаны чырвонай стужкай. Колас. Рослы юнак з правільнымі рысамі твару.., з пышнай, як капа сена, чупрынай, ён нечым вабіў да сябе. Сабаленка. // З вялікай колькасцю лісця, галін і пад. Сілачом стаіць Дуб разложысты, І здалёк відаць Пышны верх яго. Колас. // Поўны, круглявы (пра чалавека, яго твар). Антон Сафронавіч пачаў жартаваць з жонкі. Прыехала сюды [на курорт] худая, скура ды косці, а цяпер — глядзі, якая пышная дама! Паслядовіч.

2. Раскошны, багаты. Як у замку пышным Баляваў барон, Прыязджалі госці з чатырох старон. Глебка. Патоцкі старанна маскіруе свае пачуцці, загадаўшы наладзіць пышнае пахаванне Бандароўны. Шкраба.

3. Напышлівы (пра мову). Пышныя фразы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сэ́рца I ср., прям., перен. се́рдце;

рытм с. — ритм се́рдца;

○ паро́к с. — мед. поро́к се́рдца;

некампенсава́ны паро́к с. — мед. некомпенси́рованный поро́к се́рдца;

◊ ад усяго́ с. — от всего́ се́рдца;

пакла́ўшы руку́ на с. — положа́ ру́ку на се́рдце;

прыма́ць (браць) (блі́зка) да с. — принима́ть (бли́зко) к се́рдцу;

ка́мень з с. звалі́ўся (спаў) — ка́мень с се́рдца свали́лся;

с. адышло́ — се́рдце отошло́;

с. не на ме́сцы — се́рдце не на ме́сте;

с. абарва́лася — (у каго) се́рдце оборвало́сь (у кого);

с. ад’яда́ць — ду́шу выма́тывать;

адлягло́ ад с. — отлегло́ от се́рдца;

з заміра́ннем с. — с замира́нием се́рдца;

кро́ўю с. — кро́вью се́рдца;

вы́кінуць з с. — вы́бросить из се́рдца;

знайсці́ даро́гу да с. — (чыйго) найти́ доро́гу к се́рдцу (чьему, кого);

с. кро́ўю абліва́ецца — се́рдце кро́вью облива́ется;

на ~цы ко́шкі скрабу́ць — на се́рдце ко́шки скребу́т;

с. не ляжы́ць — (да каго) се́рдце не лежи́т (к кому);

каме́ннае с. — ка́менное се́рдце;

не мець с. — не име́ть се́рдца;

у глыбіні́ с. — в глубине́ се́рдца;

з адкры́тым (чы́стым) ~цам — с откры́тым (чи́стым) се́рдцем;

з лёгкім ~цам — с лёгким се́рдцем;

усі́м ~цам — всем се́рдцем;

да́ма с. — да́ма се́рдца;

до́брае (вялі́кае) с. — (у каго) большо́е се́рдце (у кого);

с. разрыва́ецца — се́рдце разрыва́ется;

с. балі́ць — се́рдце боли́т;

с. ра́дуецца — се́рдце ра́дуется;

прапанава́ць руку́ і с. — (каму) предложи́ть ру́ку и се́рдце (кому);

разбі́ць с. — разби́ть се́рдце;

ка́мень на ~цы — (у каго) ка́мень на се́рдце (у кого);

браць за с. — хвата́ть за се́рдце;

(як) нож у с. — (как) нож в се́рдце;

хало́днае с. — (у каго) холо́дное се́рдце (у кого);

ад шчы́рага (чы́стага) с. — от чи́стого се́рдца;

чыта́ць у ~цах — чита́ть в сердца́х;

с. сці́снулася — се́рдце сжа́лось;

с. не ка́мень — посл. се́рдце не ка́мень;

на языку́ мёд, а на ~цы лёд — посл. на языке́ медо́к, а на се́рдце ледо́к

сэ́рца II ср., спец. (задвижка в замке) сныч м.

сэ́рца III ср. (в колоколе) язы́к м.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

се́рдце прям., перен. сэ́рца, -ца ср.;

◊

приня́ть к се́рдцу прыня́ць (узя́ць) да сэ́рца;

не лежи́т к нему́ се́рдце сэ́рца не го́рнецца да яго́;

положа́ ру́ку на се́рдце шчы́ра ка́жучы;

э́то ему́ не по се́рдцу гэ́та яму́ не даспадо́бы;

ка́менное се́рдце каме́ннае сэ́рца;

от всего́ се́рдца ад усяго́ сэ́рца;

берёт за́ се́рдце бярэ́ за сэ́рца;

приня́ть (что-л.) бли́зко к се́рдцу прыня́ць (узя́ць) (што-небудзь) блі́зка да сэ́рца;

отлегло́ от се́рдца адлягло́ ад сэ́рца;

в сердца́х зло́сна, са зло́сці;

скрепя́ се́рдце неахво́тна;

с се́рдцем са зло́сцю;

сорва́ть се́рдце спагна́ць злосць;

ка́мень с се́рдца свали́лся ка́мень з сэ́рца звалі́ўся;

в глубине́ се́рдца у глыбіні́ сэ́рца;

от полноты́ се́рдца шчы́ра;

с замира́нием се́рдца з заміра́ннем сэ́рца;

с откры́тым (чи́стым) се́рдцем з адкры́тым (чы́стым) сэ́рцам;

с лёгким се́рдцем з лёгкім сэ́рцам;

всем се́рдцем усі́м сэ́рцам;

да́ма се́рдца да́ма сэ́рца;

большо́е се́рдце (у кого) до́брае (вялі́кае) сэ́рца (у каго);

се́рдце моё сэ́рца маё;

се́рдце разрыва́ется сэ́рца разрыва́ецца;

се́рдце боли́т сэ́рца балі́ць;

се́рдце взыгра́ло сэ́рца ра́дуецца;

се́рдце гори́т сэ́рца гары́ць;

се́рдце кро́вью облива́ется сэ́рца крывёй абліва́ецца;

се́рдце не на ме́сте сэ́рца не на ме́сцы;

се́рдце отошло́ сэ́рца адышло́;

се́рдце оборвало́сь (у кого) сэ́рца абарва́лася (у каго);

се́рдце переверну́лось (у кого, в ком) сэ́рца перавярну́лася (у каго, у кім);

вы́нуть се́рдце вы́няць сэ́рца;

держа́ть (име́ть) се́рдце (на кого) мець злосць (на каго);

покори́ть се́рдце (чьё) пакары́ць сэ́рца (чыё);

предложи́ть ру́ку и се́рдце (кому) прапанава́ць руку́ і сэ́рца (каму);

пронзи́ть се́рдце мо́цна ўра́зіць;

разби́ть се́рдце (чьё) разбі́ць сэ́рца (чыё);

сорва́ть се́рдце (на ком, на чём) сарва́ць злосць (на кім, на чым);

как (бу́дто) ма́слом по се́рдцу як ма́слам па сэ́рцы;

как ножо́м по се́рдцу як нажо́м па сэ́рцы;

свине́ц на се́рдце (у кого) ка́мень на сэ́рцы (у сэ́рцы) (у каго);

на се́рдце ко́шки скребу́т на сэ́рцы ко́шкі скрабу́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

фігу́ра, ‑ы, ж.

1. Форма, абрысы чаго‑н. Ды дарожкі ўсе ў парадку І праведзены пад шнур, Гожы клумбачкі і градкі Розных выглядаў-фігур. Колас. // Форма, малюнак, узор, утвораныя пэўным размяшчэннем прадметаў. Вычварныя фігуры кустоў і дрэў. Мазаікавыя фігуры.

2. Склад цела, знешнія абрысы, формы чалавека. — Узмужнеў, узмужнеў, — сказаў Булай, задаволена аглядваючы моцную фігуру Алеся. Шыцік. Уся.. фігура [Арлоўскага] вызначалася сярод партызан строгай афіцэрскай выпраўкай. Машара. Ва ўяўленні [Юркі] паўставаў Лёдзін вобраз — ..з тых, што трапляюць у песню, стройная фігура, якая нечакана і раптам аформілася. Карпаў. // Пра чалавека якога‑н. выгляду, якой‑н. знешнасці. Уся ўвага цяпер пераключана на фігуру запыленага чалавека, чый узмах рукі выклікаў такую небывалую весялосць, такое радаснае захапленне. Перкін. // Разм. Прыгожы склад цела. [Юля] раней ганарылася сваёй фігурай. Грамовіч.

3. Чалавек (звычайна невядомы, незнаёмы ці кепска бачны). Ля абгарэлага пня, скурчыўшыся, сядзелі цёмныя фігуры... Маўр. Падымаю галаву і бачу чужую, незнаёмую фігуру. Скрыган. Нібы з зямлі выраслі непадалёку тры чалавечыя фігуры. Чарот. З боку цёмнай грамадзіны-капліцы падсоўваецца белая здань. Ціха ідзе гэта таемная фігура, як бы плыве. Бядуля. // Разм. пагард. Чалавек, тып. Ідзе — сунецца фігура, Азіраецца панура, Каб ёй хто не перашкодзіў. Колас. // Чалавек як носьбіт якіх‑н. якасцей, уласцівасцей. Буйная палітычная фігура. □ Як тут яшчэ раз не ўспомніць светлую фігуру Анатолія Фёдаравіча Коні, яго сумленныя і мужныя паводзіны на працэсе Веры Засуліч! Мехаў. // Важная асоба, персона. Леў цяжкую пагрузку нёс: Начальнік як-ніяк, фігура немалая. Корбан. [Надзя:] — Захар Пятровіч усё-такі значная фігура ў інстытуце, і справу з ім табе прыдзецца мець яшчэ не аднойчы. Шахавец.

4. Постаць чалавека або жывёлы ў скульптуры, жывапісе. А там з боку дарогі вынырнуў незвычайны фантан з пачварнымі скульптурнымі фігурамі і мудрагелістай лепкай. Б. Стральцоў. На каменных плітах высечаны рэльефныя фігуры людзей — партрэты пахаваных. В. Вольскі. // Вобраз, персанаж твораў мастацкай літаратуры або тэатральных спектакляў. Галоўная фігура твора [«Лявон Бушмар»] — уладальнік хутара.. Бушмар. Луфераў. «Чалавек з масы».. становіцца цэнтральнай фігурай у літаратурных творах. Адамовіч.

5. Комплекс рухаў пры выкананні чаго‑н. (танца, пры катанні на каньках і пад.). Першая фігура кадрылі. □ Група хлапчукоў смела кружылася вакол шырокай палонкі, выпісваючы такія адмысловыя фігуры, што Максім ажно пазайздросціў. Шамякін. // Палёт самалёта з рознымі паваротамі, віражамі. Фігура вышэйшага пілатажу.

6. Спец. Меладычны або рытмічны элемент, які ўскладняе і ўпрыгожвае музычны твор. Аркестравыя фігуры. Рытмічная фігура характэрна для маршавага руху.

7. У геаметрыі — частка плоскасці, абмежаваная замкнутай лініяй, а таксама наогул сукупнасць размешчаных пэўным чынам пунктаў, ліній, паверхней і цел. Геаметрычныя фігуры.

8. У шахматах — кароль, ферзь, ладдзя, слон і конь. Хапаю яе [шахматную дошку], кладу на табурэт, пачынаю расстаўляць фігуры. Жычка.

9. Старшая ігральная карта (туз, кароль, дама, валет).

10. Моўны зварот, стылістычны прыём, які надае мове асаблівую выразнасць. Цэзуры, паўзы і іншыя рытмічныя фігуры робяць разнастайнай рытміку вершаў Багушэвіча. Ларчанка.

11. Спец. Чарцёж, схема, рысунак, якія змяшчаюцца ў тэксце кнігі.

[Лац. figura — вобраз, форма.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)