труна́, ‑ы; мн. труны, трун; ж.
1. Сацыяльная скрынка, у якой хаваюць памёршага. Неўзабаве была гатова труна. Сасновая, з выгаблеваных дошак, якія пахлі смалой. Дайліда. Назаўтра хавалі забітых. За трунамі ішло паўгорада. Плакалі трубы аркестра, плакалі людзі, плакаў і Сцёпка. Хомчанка.
2. у знач. вык. Пагібель, канец; вельмі дрэнна. Чалавек ледзь дацягнуўся да хаты, і праз два тыдні — труна. Машара.
•••
Гнаць у труну гл. гнаць.
Да труны — да смерці (не забыцца, помніць).
Загнаць (увагнаць, звесці) у труну гл. загнаць.
Легчы ў труну гл. легчы.
Труна чакае — пара паміраць.
Хоць у труну кладзі гл. класці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Абганя́цца ’адмахвацца ад насякомых’, параўн. агон ’хвост’ да гнаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паго́нь ’хуткі рост’ (Сцяшк. Сл.), погоня ’адросткі’ (ТС). Да гнаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Суго́н у фразеалагізме гнаць у сугон ’настойліва неадступна прымушаць’ (Янк. БФ), ’пагоня’, суго́н‑паго́н ’тс’ (Гарэц.), суго́н ’месца павароту плуга’ (лельч., Лекс. Бел. Палесся), ’сцяжынка, пратоптаная жывёлай’ (слаўг., Яшк.). Рус. дыял. (паўн.) суго́н ’пагоня’; ад су- і гон < гнаць; гл. Фасмер, 3, 793.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пражану́ць ’выгнаць, прагнаць’ (Др.-Падб.), ’прагнаць (смагу, голад)’ (Ян.). Гл. жэнуць, гнаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Псю́рыць ’гнаць’, прыпсюрыць ’прыгнаць’ (дзярж., Нар. сл.). Утварэнне на базе *псюр < польск. psiurz ’псяр’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ме́сці, мяту́, мяце́ш, мяце́; мяцём, мецяце́, мяту́ць; мёў, мяла́, мяло́; мяці́; ме́цены; незак., што.
1. Ачышчаць якую-н. паверхню ад смецця, пылу венікам, мятлой, шчоткай і пад.
М. палогу.
М. вуліцу.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). 3 сілай гнаць, пераносіць што-н. з месца на месца.
Вецер мяце лісце.
Пачало м. (безас.).
|| зак. падме́сці, -мяту́, -мяце́ш, -мяце́; -мяцём, -мецяце́, -мяту́ць; падмёў, -мяла́, -мяло́; -мяці́; -ме́цены (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дава́ць, даю́, дае́ш, дае́; даём, даяце́, даю́ць; незак.
1. гл. даць.
2. у знач. часц. дава́й(це). У спалучэнні з інф. незак. ці 1 ас. мн. буд. азначае прапанову, запрашэнне зрабіць што-н. разам, сумесна (разм.).
Давай бегаць.
Давайце паснедаем.
3. у знач. часц. дава́й. У спалучэнні з інф. незак. служыць для выражэння энергічнага пачатку дзеяння.
Раззлаваўся дзед, адперазаў папружку і давай гнаць падшыванцаў з саду.
Прыбег і д. крычаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Адго́ны ’маладыя дрэўцы, якія размнажаюцца з пнёў, каранёў’ (Інстр. III) да гнаць. Параўн. гонкі (аб дрэве).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вадапо́й, ‑ю, м.
1. Месца на рацэ, возеры, дзе пояць жывёлу, куды прыходзяць піць звяры. А з гушчару сцежкаю глухою Падыходзіць нехта к вадапою. Бялевіч.
2. Паенне жывёлы вадою. Надыходзіла паўдня. Час быў гнаць каровы на вадапой... Чарот. Даяркі спяшаліся на фермы, конюхі выводзілі на вадапой коней. Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)